Η Γυναίκα στον Χριστιανισμό

Σύμφωνα με το Τριώδιο, η τελευταία Κυριακή προ του θείου Πάθους είναι αφιερωμένη στην οσία Μαρία την Αιγυπτία. Το χαρακτηριστικό είναι ότι δεν πρόκειται για μία απλή εορτή, όπως εορτάζομε κάθε μέρα διαφόρους αγίους. Εάν σκεφθούμε ότι οι υπόλοιπες Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένες σε πολύ μεγάλα θέματα, όπως είναι η Ορθοδοξία και η Σταυροπροσκύνησι, κα
θώς και σε δύο μεγάλες μορφές αγίων ανδρών, του Γρηγορίου του Παλαμά και του Ιωάννου της Κλίμακος, εάν σκεφθούμε τις τέσσερις προηγούμενες Κυριακές, που είναι αφιερωμένες στα τέσσερα αυτά θέματα, τότε θα αντιληφθούμε τη σημασία της Ε' Κυριακής. Κοντά λοιπόν στα δύο μεγάλα θέματα της πίστεώς μας και στους δύο μεγίστους αγίους, έρχεται στη συνέχεια η οσία Μαρία η Αιγυπτία, στις παραμονές του θείου Πάθους.

Πρόκειται όχι απλώς για μία γυναίκα, αλλά μία γυναίκα η οποία ευρίσκετο πριν σε χαμηλότατο ηθικό επίπεδο και ανεδείχθη μεγάλη αγία, "αύλως βιώσασα και φύσιν υπερβάσα", κατά τον Μέγα Κανόνα. Γιατί αυτό το παράδοξο αυτής της εορτής; Διότι φαίνεται ότι έχει κάποιο πολύ μεγάλο και βαθύ νόημα η γυναίκα μέσα στο σχέδιο της θείας αποκαλύψεως και απολυτρώσεως. Γι' αυτό χρειάζεται μια ενατένισι του θέματος αυτού, όχι απλώς ηθική ή θεωρητική, αλλά μία εξέτασι της γυναίκας από την άποψι τη μυστηριακή αφ' ενός και τη χαρισματική αφ' ετέρου.

1. Όταν μιλή κανείς για τη χριστιανή γυναίκα, πρέπει να σκεφθή αμέσως ότι έχει ενώπιόν του μία βαπτισμένη. Μία ύπαρξι, η οποία έχει περάσει από την κολυμβήθρα του βαπτίσματος, μέσα στα ύδατα του βαπτίσματος έλαβε το χάρισμα της υιοθεσίας, έγινε μέλος του Σώματος του Χριστού, "εκ της σαρκός Αυτού και των οστέων Αυτού". Μέσα στο λουτρό της Παλιγγενεσίας ανεγεννήθη σε μία νέα ζωή. Ενεδύθη τον Χριστόν, όπως τονίζει απερίφραστα ο απ. Παύλος στη βαθυστόχαστη θεολογία του. Ώστε χριστιανή γυναίκα είναι η βαπτισμένη. Και όχι μόνο η βαπτισμένη, αλλά και η χρισμένη. Μετά την έξοδο από την κολυμβήθρα έλαβε τη σφραγίδα της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, τον αρραβώνα του Πνεύματος, ειδικές παροχές και αγιοπνευματικά χαρίσματα. Και όχι απλώς είναι η βαπτισμένη και χρισμένη, αλλά είναι η συνεχώς κοινωνούσα του Σώματος και του Αίματος του Χριστού. Είναι εκείνη η οποία ευρίσκεται σε μία συνεχή επαφή με τη θεία Ευχαριστία. Είναι εκείνη η οποία πάντοτε (όχι μία φορά) γίνεται Χριστοφόρος και Θεοφόρος, σύσσωμος και σύναιμος του Χριστού, η οποία, όπως λέγει ο άγιος Κύριλλος "συναναμείγνυται και συνανακιρνάται" με τον ίδιο τον Χριστό. Αυτά τα τρία μυστήρια σφραγίζουν αποφασιστικά τη χριστιανή γυναίκα. Το Βάπτισμα, το Χρίσμα και η συνεχής θεία Κοινωνία τής δίνουν το βαθύτερο νόημα, την πραγματική της υπόσταση, την τοποθετούν στη θέσι εκείνη, στην οποία πράγματι την ύψωσε ο Χριστός. Έτσι η γυναίκα γίνεται φορεύς του Παρακλήτου, γίνεται "κατοικητήριον του Θεού εν Πνεύματι", ναός πραγματικός του εν ημίν Αγίου Πνεύματος, όπως αναπτύσσει τόσο κατηγορηματικά και τόσο επίμονα ο απόστολος Παύλος, ο Θεολόγος του Χριστιανισμού.

2. Από αυτήν τη μυστηριακή βάσι εκπορεύεται και η χαρισματική άποψι περί της χριστιανής. Έχουμε ακούσει ότι στην αρχαία Εκκλησία υπήρχαν γυναίκες που είχαν ειδικά χαρίσματα: ήσαν διάκονοι, ήσαν μυροφόροι, ήσαν προφήτιδες. Και νομίζουμε συχνά ότι μόνο στην αρχαία Εκκλησία υπήρχαν αυτά τα χαρίσματα (Σημ.: πράγμα-αντίληψη για την οποίαν μας κατηγορούν οι Πεντηκοστιανοί), ότι εμφανίσθηκαν μόνο στην εποχή των αποστόλων και των μαρτύρων. Αλλά τα χαρίσματα δεν σταματούν. Εκείνος που τα δίδει είναι χθες και σήμερον ο αυτός και εις τους αιώνας και το Πνεύμα του, το οποίο το εμπνέει στις ψυχές είναι πάντοτε εν τη Εκκλησία ζων και ενεργούν. Γι' αυτο και η γυναίκα στον Χριστιανισμό πάντοτε είναι, κατά κάποιον τρόπο, και διάκονος και μυροφόρος και προφήτις. Και αυτό όχι με καμμιά τραβηγμένη αλληγορική ερμηνεία.

Ιδού: η γυναίκα έχει πάντοτε το χάρισμα της διακονίας (Σημ.: στον χριστιανισμό, αυτό το να υπηρετείς τους άλλους είναι προνόμιο όχι ντροπή!). Της δόθηκε από αυτόν τον Δημιουργό και μάλιστα από τον Ενανθρωπήσαντα Θεό αυτή η δυνατότης, αυτό το χάρισμα, αυτό το θείο δώρημα να διακονή, να υπηρετή, να βοηθή με μια ιδιαίτερη χάρι και τέχνη τον άνθρωπο, τον πλησίον, τον οιονδήποτε. Πάντοτε η γυναίκα διακονεί (Σημ3.: αυτό δεν είναι άραγε και το νόημα της ειδικής ιερωσύνης, η διακονία, για την οποίαν τόσος λόγος έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες και συνεχίζει να γίνεται αναφορικά με το θέμα της χειροτονίας των γυναικών), δύναται να διακονή, να γίνεται Μάρθα διακονούσα τον Ιησού.

Αλλά παράλληλα η γυναίκα είναι και μυροφόρος σε ποικίλες περιπτώσεις. Δεν ήταν μόνον εκείνη η οποία προ του Πάθους και η άλλη η οποία μετά την ταφή προσεκόμισε μύρα στον Ενανθρωπήσαντα. Πάντοτε έχει αυτή την δυνατότητα η γυναίκα να δίνη εκ του περισσεύματος της μύρον ακένωτον, μύρον πολύτιμον, να είναι η ίδια ένα ζωντανό αλάβαστρο, που θα προσφέρη μερικά μυστικά δώρα της χάριτος του Θεού στον άνθρωπο επί της γης.

Ακόμη η γυναίκα έχει πάντοτε την δυνατότητα να είναι και αυτή προφήτις. Δεν ήσαν μόνο οι τέσσαρες θυγατέρες του Φιλίππου του ευαγγελιστού και διακόνου, που μας λέγουν οι Πράξεις των Αποστόλων, ότι ήσαν προφητεύουσαι. Σε κάθε εποχή η χριστιανή δύναται να προφητεύη; Δηλαδή να προλέγει τα μέλλοντα; Όχι, βεβαίως. Δεν είναι αυτό το κύριο νόημα της προφητείας. Προφητεία είναι να εκφράση κανείς κάτι από το μυστήριο του Θεού, να εξαγγέλη κάτι από εκείνα που μέσα του φανέρωσε ο Θεός, να αποκρυπτογραφή κάτι από το μυστήριο της πίστεως. Και σ' αυτό πολλοί διακονούν. Πολλοί απ' αυτούς, οι οποίοι πλησίασαν τον Θεό και Τον είδαν στη ζωή τους, δύνανται με έναν ιδιάζοντα τρόπο, ανάλογα με τα βιώματά τους τα ιερά, να μεταλαμπαδεύσουν κάτι. Και η γυναίκα ανάλογα με τα χαρίσματα που επήρε και τα μυστήρια τα οποία εσφράγισαν και σφραγίζουν τη ζωή της, δύναται να παρουσιάζη κάτι από το μυστήριο του Θεού, ιδίως από τη θεία συγκατάβασι, από τη θεία αγάπη, από τη θεία κένωσι. Όχι τόσο με τα λόγια της, αλλά με το μυστικό της καρδιάς της: αυτή η οποία είναι πλασμένη για να ζη πιο πολύ την αγάπη και την υπομονή και τη θυσία. Εάν ο αρχαίος εκκλησαιαστικός συγγραφεύς είπε "anima naturaliter christiana", δηλ. η ψυχή είναι εκ φύσεως χριστιανή, αυτό θα μπορούσε κανείς να το εφαρμόση με τις έννοιες της νεωτέρας ψυχολογίας του βάθους και να ειπή κατ' αναλογίαν ότι η anima, το βασικό στοιχείο της γυναικείας προσωπικότητος, έχει φύσει κάτι το χριστιανικό, που προσεγγίζει προς το μυστήριο του Θεού, προς την πλευρά της Αγάπης.

3. Εκτός από τα τρία αυτά χαρισματικά στάδια, τα οποία απαντώνται κατά καιρούς μέσα στους κύκλους των γυναικών (το χάρισμα της διακόνου, της μυροφόρου και της προφήτιδος), έχουμε τους δύο κλασσικούς τύπους γυναικείας ζωής και προσφοράς, την άγαμη και την έγγαμη. Αλλά οι δύο αυτές λέξεις είναι φτωχές για να εκφράσουν τις δυό αυτές μεγάλες χαρισματικές καταστάσεις που δίδει ο Χριστός. Άγαμος και έγγαμος στην χριστιανική ορολογία σημαίνει παρθένος Χριστού αφ' ενός και μήτηρ αγίων αφ' ετέρου. Δεν πρόκειται απλώς περί εγγάμου ή αγάμου, αλλά περί ειδικών χαρισματικών καταστάσεων. Η μία σημαίνει να είσαι πάντοτε με την λαμπάδα αναμμένη προσμένουσα τον Νυμφίο ακαταπαύστως, πότε θα έλθη, στο μεσονύκτιο της παρουσίας του, ενώ η άλλη κατάστασι σημαίνει όχι απλώς να είσαι σύζυγος και μήτηρ, αλλά να ετοιμάζης μέσα στο εργαστήριο της οικογενείας, μέσα στα άγια των αγίων της οικογενειακής εστίας, αγίους, να σφυρηλατής και να σμιλεύης ψυχές αγίων: και η μιά και η άλλη έχουν το μυστικό τους χάρισμα. Και οι δύο αυτές καταστάσεις έχουν ως αφετηρία Εκείνη, η οποία ονομάσθηκε "μήτηρ και παρθένος". Μήτηρ Θεού: αυτή η λέξι, που είναι γραμμένη σ' όλες τις εικόνες της Θεοτόκου. ξέρουμε πόσα μπορεί να εκφράση.

Κατά τη Σαρακοστή, επί πέντε συνεχείς εβδομάδες, κάθε Παρασκευή βράδυ, υμνούμε αυτές τις πλευρές της Θεομήτορος και αισθανόμαστε όλοι μας κάτι από αυτό τον ακένωτο πλούτο της ορθοδόξου υμνολογίας, η οποία προσπαθεί να μας κάνει ζωντανό (στη χρυσή αλυσίδα αυτών των ακολουθιών) το μυστήριο της Παρθένου. Εκεί βλέπουμε, σε όλη αυτή τη Μαριολογική υμνολογία και θεολογία. ότι η Παρθένος δεν ήταν απλώς η ενάρετη, η οποία εγέννησε τον Χριστό, αλλά πέραν όλων αυτών είναι των θλιβομένων η χαρά, των αδικουμένων προστάτις, των πενομένων τροφή. Το νόημα της ζωής της Παρθένου είναι ότι διά του πόνου, διά της υπομονής και της αφανείας και της όλης ταλαιπωρίας που πέρασε, μάς δίνει την μαρτυρία της υπερούσιας χαράς. Γι' αυτό και οι δύο κλασσικές εικόνες της θεοτόκου, τόσον η Παρθένος κοντά στην Φάτνη όσον και η Παρθένος παρά τον Σταυρό, οι δύο χαρακτηριστικές βυζαντινές εικόνες, την έκαναν να παρίσταται κοντά σε μίαν άφατη κένωσι. Στο σπήλαιο η Παρθένος ζη τη χαρά, αλλά ζη κι ένα δράμα. μία εσχάτη πτωχεία και έναν επικείμενο διωγμό. Παρά τον Σταυρό ζη με τα κρυφά της δάκρυα το δράμα, το οποίο όμως είναι λυτρωτικό. Γι' αυτό η Παρθένος, σε τελευταία ανάλυση, μάς εκφράζει το βαθύτερο χαρισματικό νόημα της νέας Εύας, που είναι η εν υπομονή και ταπεινώσει εξαγγελία του μυστηρίου του Θεού.

Αυτές οι έννοιες προεκτείνονται κατά κάποιον τρόπο στο γεγονός του γάμου. Ο γάμος δεν είναι μόνο μυστήριο, με την έννοια ότι δίνει μια ειδική χάρι αγιαστική για να ζήσουν δυο άνθρωποι μαζί, αλλά είναι μυστήριο και υπό την έποψι ότι είναι μία εικών και έκφρασι της θείας αγάπης προς το πλανώμενο πλάσμα του Θεού, τον άνθρωπο. Το Ε' κεφάλαιο της προς Εφεσίους επιστολής, το περίφημο τμήμα εκείνο περί γάμου και περί Εκκλησίας, που ενώνει αυτές τις δυο απόψεις, μάς μιλάει τόσον αποκαλυπτικά και τόσο βαθειά γι' αυτό το θέμα. Μάς δείχνει ότι ο γάμος είναι μια "προφητεία" περί της ενώσεως του Χριστού με την Εκκλησία, της τελικής συνδιαλλαγής, του
Κτίστου με το κτίσμα του, της μέχρι Σταυρού και Ταφής αγάπης του θεού προς την πλάσι, την οποία θέλει να αγιάση και να καταστήση άμωμον διά της εκουσίας συγκαταβάσεως και σαρκώσεώς του. Αυτά μας τα υποδηλώνει ο γάμος, αυτή η μυστηριακή ένωση δύο ανθρώπων, που μας δείχνει την ένωσι Θεού και ψυχής.

Έτσι ο γάμος είναι μια διακονία εν τη Εκκλησία, όχι μόνο διότι προσφέρει παιδιά, χριστιανούς στην κοινωνία, αλλά διότι φανερώνει το βαθύτερο και εσχατολογικό νόημα των σχέσεων ανθρώπου και Θεού, το βάθος της θείας αγάπης και συγκαταβάσεως. Έτσι και η γυναίκα μέσα στη σφαίρα αυτή είναι άλλη μια φορά βοηθός του ανδρός, βοηθός κατ' αυτόν. Όπως ήταν μέσα στον Παράδεισο έτσι είναι και στην Καινήν Κτίσιν. Ένας συνοδοιπόρος προς τη βασιλεία των Ουρανών. Δυο άνθρωποι πορεύονται μαζί για να βιάσουν τη θύρα του καινούργιου Παραδείσου, συναγωνίζονται στην οδό της λυτρώσεως, της θεώσεως. Εάν τελικά ερωτήση κανείς τί είναι ένα χριστιανικό ανδρόγυνο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα ζεύγος ανθρώπων, οι οποίοι μαζί κοινωνούν την αγάπη, μαζί γεύονται τον πόνο και μαζί μεταλαμβάνουν Αίμα Χριστού.

Γι' αυτό και ο ιερός Χρυσόστομος υπογραμμίζει: "Ουκ έστι τούτο ανθρώπινον, αλλ' ο Θεός τούς έρωτας τούτους εγκατέσπειρε.. Μυστήριον εστι και τύπος μεγάλου πράγματος.. Της Εκκλησίας τύπος εστι και του Χριστού... Τύπος τής του Χριστού παρουσίας εστιν ο γάμος"

Και ένας σύγχρονος ερμηνευτής προσθέτει: Εις την αμοιβαιότητα, εις το δίδειν και λαμβάνειν, εις το προσφέρειν ημάς αυτούς και εις το υποτάσσεσθαι, ο άνδρας και η γυναίκα εντός του μυστηρίου του γάμου προφυλάσσονται από την διάστασιν και διαίρεσιν, επιτυγχάνουν δε εντός των δυνατοτήτων του παρόντος αιώνος την ολοκλήρωσιν του προσώπου. Πραγματοποιούν σκιωδώς το μυστήριον της Εκκλησίας και ενότητος των προσώπων της Αγίας Τριάδος, του Χριστού μετά της Εκκλησίας.

Όπως η Παναγία στη ζωή του Χριστού, έτσι και η γυναίκα στη ζωή του ανδρός, σαν μητέρα αλλά και σαν σύζυγος είναι η πολύτιμη βοηθός του. Τον βοηθάει να αποκρυπτογραφήση το νόημα της ζωής του, να ανακαλύψη τον προορισμό του, να αποκαλυφθή στον εαυτό του. Διότι η γυναίκα διαθέτει την ικανότητα να συλλαμβάνη το αστάθμητο στο πρόσωπο του άλλου. Έχει το χάρισμα (εκ Θεού) για μια άμεση διείσδυσι, για μια ζωντανή διαίσθησι (intuition) της υπάρξεως των άλλων. Και το δώρο αυτό γίνεται πραγματικά υπερφυσικό χάρισμα, όταν η γυναίκα με το μυστήριο του Βαπτίσματος και του Χρίσματος γίνη μέλος του Σώματος του Χριστού και ναός του Αγίου Πνεύματος (Π. Ευδοκίμωφ).

Με μια τέτοια θεώρησι εν Χριστώ, εν Πνεύματι και εν την Εκκλησία, μπορεί κανείς να πλησιάση όχι απλώς το θέμα της γυναίκας, αλλά το μυστήριο της χριστιανής γυναίκας.

Από το βιβλίο του αρχιμ. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου: Μαθητεία στην Καινούργια Ζωή, έκδ ΧΦΕ, Αθήνα 1998

(Για όσους τους ξενίζει, έχει διατηρηθεί η ορθογραφία του κειμένου).