Ο προφήτης Κάρολος Μαρξ

Ο Μαρξ ως Χιλιαστής Κομμουνιστής


Το κλειδί για να κατανοήσουμε το εξαιρετικά περίπλοκο και συμπαγές σύστημα σκέψης που δημιούργησε ο Κάρολος Μαρξ είναι στην πραγματικότητα ένα και είναι απλό: Ο Κάρολος Μαρξ ήταν κομμουνιστής.

Ένα φαινομενικά απλό και τετριμμένο σχόλιο αν το βάλουμε δίπλα στην πληθώρα των εξειδικευμένων και σοφιστικέ όρων που έχει ο Μαρξισμός για την φιλοσοφία,την οικονομία και τον πολιτισμό,η προσήλωση του Μαρξ στον κομμουνισμό αποτελούσε τον κύριο άξονα και στόχο της σκέψης του,πολύ περισσότερο από την ταξική πάλη,την διαλεκτική,την θεωρία της υπεραξίας ή όλα τα υπόλοιπα.

Ο κομμουνισμός ήταν ο μεγάλος στόχος,το όραμα,το επιθυμητό,ο απώτερος σκοπός που θα απεδείκνυε ότι όλος ο πόνος της ανθρωπότητας κατά την διάρκεια της ιστορίας της είχε κάποιαν αξία.Η ιστορία ήταν η ιστορία του πόνου,της ταξικής πάλης,της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από άνθρωπο.Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο,όπως στην χριστιανική θεολογία,η επιστροφή του Μεσσία θα θέσει ένα τέλος στην ιστορία και θα εγκαθιδρύσει 'καινόν ουρανόν και καινήν γην',έτσι και η εγκαθίδρυση του κομμουνισμού θα έθετε ένα τέρμα στην ανθρώπινη ιστορία.

Και ακριβώς όπως για τους post-millenials χριστιανούς,ο άνθρωπος,οδηγούμενος από τους προφήτες του Θεού και τους αγίους,θα εγκαθιδρύσει το βασίλειο του Θεού στη γη (για τους promillenials,ο Ιησούς θα έχει και αρκετούς ανθρώπους ως βοηθούς για να φτιάξει αυτό το βασίλειο),έτσι και για τον Μαρξ,όπως και για άλλες σχολές κομμουνιστικής σκέψης,η ανθρωπότητα,οδηγούμενη από κοσμικούς αγίους,θα ιδρύσει ένα  --εκκοσμικευμένο πια--  Βασίλειο των Ουρανών στην γη.

Στα μεσσιανικά θρησκευτικά κινήματα,η Χιλιετία εγκαθιδρύεται από μία φοβερή,βίαιη σύγκρουση,έναν Αρμαγεδδώνα,έναν μεγάλο αποκαλυπτικό πόλεμο μεταξύ του καλού και του κακού.Μετά από αυτήν την τιτάνια σύγκρουση,μία νέα εποχή ειρήνης και αρμονίας και κυριαρχίας της δικαιοσύνης,θα εφαρμοστεί επάνω στην γη.

Ο Μαρξ απέρριψε έντονα αυτούς τους ουτοπικούς σοσιαλιστές που έψαχναν να φθάσουν στον κομμουνισμό μέσω μιας βαθμιαίας και σταδιακής διαδικασίας,μέσα από μια σταθερή προώθηση του καλού.Αντίθετα,ο Μαρξ ανέτρεξε πίσω στους αποκαλυπτικούς,το postmillenial βίαιο κίνημα των Γερμανών και Ολλανδών Αναβαπτιστών του 16ου αιώνα ,μέχρι τις χιλιαστικές ομάδες του Αγγλικού Εμφυλίου και τις διάφορες ομάδες premillenial χριστιανών που προέβλεπαν έναν αιματηρό Αρμαγεδδώνα τις Έσχατες Ημέρες,πριν από την εγκατάσταση της Χιλιετίας.

Όντως,από τότε που οι αποκαλυπτικοί post-millenials αρνήθηκαν να περιμένουν για μια σταδιακή ανάπτυξη της δικαιοσύνης και της αγιότητας ανάμεσα στους ανθρώπους, ασπάστηκαν την θεώρηση των pre-millennials ότι μόνο ένας βίαιος,αποκαλυπτικός,τελικός αγώνας μεταξύ του καλού και του κακού,ανάμεσα στους αγίους και τους αμαρτωλούς,θα μπορούσε να οδηγήσει στην Χιλιετία.Η βίαιη παγκόσμια επανάσταση που θα γίνει από το καταπιεσμένο προλεταριάτο στην μαρξιανή εκδοχή,είναι το απαραίτητο εργαλείο για τον ερχομό της δικής του Χιλιετίας,του κομμουνισμού.

Στην πραγματικότητα,ο Μαρξ,όπως οι pre-mils (ή χιλιαστές-millenarians) πήγε ακόμη πιο πέρα στην πεποίθηση ότι η βασιλεία του Κακού στη γη θα έφτανε στο αποκορύφωμα ακριβώς λίγο πριν την αποκάλυψη ("το σκότος πριν την αυγή").Για τον Μαρξ όπως και για τους χιλιαστές,γράφει ο Ernest Tuveson


"Το Κακό του κόσμου πρέπει να φθάσει στο υψηλότερο σημείο αμέσως πριν αφού με μια μεγάλη     ολοκληρωτική ξαφνική εκ βάθρων αλλαγή ,εξαφανιστεί εντελώς...

Ο χιλιαστικός πεσσιμισμός για την δυνατότητα τελειοποίησης του παρόντος κόσμου διασταυρούται με έναν υπέρτατο οπτιμισμό.Η ιστορία,πιστεύουν οι χιλιαστές,λειτουργεί με τέτοιον τρόπο,ώστε όταν το Κακό φθάσει στο απροχώρητο,αυτή η απελπιστική κατάσταση θα αντιστραφεί.Η αυθεντική,πραγματικά αρμονική κατάσταση της κοινωνίας,με κάποιας μορφής εξισωτική τάξη θα επανεγκαθιδρυθεί".


Εν αντιθέσει με τις διάφορες ομάδες ουτοπικών σοσιαλιστών,και σε συμφωνία με θρησκευτικούς μεσσιανιστές,ο Καρλ Μαρξ δεν περιέγραψε τα χαρακτηριστικά του δικού του μελλοντικού κομμουνισμού με κάθε λεπτομέρεια.Δεν ήταν για παράδειγμα δουλειά του Μαρξ να μιλήσει για τον αριθμό των ανθρώπων στην ουτοπία του,για το σχήμα και την τοποθεσία των σπιτιών τους ή για το σχέδιο των πόλεών τους.Αρχικά,σε κάθε ουτοπία υπάρχει ένα απαραίτητο στοιχείο ονειρικού αέρα το οποίο σκιαγραφείται από τους δημιουργούς της με κάθε λεπτομέρεια.Ίσης όμως σημασίας είναι και το ότι απαριθμώντας και τις παραμικρές λεπτομέρειες της ιδανικής κοινωνίας αφαιρείται το σημαντικότατο στοιχείο της εκπλήξεως και του μυστηρίου από τον υποτιθέμενο αναπόδραστο κόσμο του μέλλοντος.

Όμως,συγκεκριμένα χαρακτηριστικά είναι κοινά σε όλα τα κομμουνιστικά οράματα.Η ιδιωτική ιδιοκτησία καταργείται,ο ατομισμός διώκεται,η ατομικότητα περιορίζεται,όλη η ιδιοκτησία κατέχεται και ελέγχεται συλλογικά,και οι ατομικές μονάδες αυτού του νέου συλλογικού (κολλεκτιβιστικού) οργανισμού είναι με κάποιον τρόπο φτιαγμένοι ως 'ίσοι' μεταξύ τους.

Οι Μαρξιστές και οι μελετητές του Μαρξισμού τείνουν να παραβλέπουν την κεντρικότητα του κομμουνισμού στο μαρξιανό σύστημα.Στον "επίσημο" Μαρξισμό του '30 και του '40,ο κομμουνισμός είναι λίγο παραγκωνισμένος χάριν μιας υποτιθέμενης "επιστημονικής" έμφασης στην "εργατική θεωρία της αξίας" (labor theory of value-LTV) ,στον ταξικό αγώνα ή στην υλιστική ερμηνεία της ιστορίας.Και η Σοβιετική Ένωση,ακόμα και πριν τον Γκορμπατσώφ,δυσκολευόμενη από τα πρακτικά προβλήματα του σοσιαλισμού,αντιμετώπισε τον στόχο του κομμουνισμού περισσότερο σαν αιτία αμηχανίας παρά σαν ο,τιδήποτε άλλο.

Κατά τον ίδιο τρόπο,οι Σταλινικοί,όπως ο Louis Althuisser απέρριψαν την έμφαση που δίνει πριν το 1848 ο Μαρξ στον "ανθρωπισμό",την φιλοσοφία και την "αποξένωση" ως μη επιστημονική και προ-μαρξιστική.Από την άλλη,την δεκαετία του 1960 έγινε του συρμού για τους Μαρξιστές της λεγόμενης Νέας Αριστεράς, όπως τον Herbert Marcuse, να απορρίψουν την μεταγενέστερη θεώρηση του Μαρξ ως "επιστήμονος οικονομολόγου" ως ένα λογοκρατικό προάγγελμα για τον αυταρχισμό και ως προδοσία της νωρίτερης έμφασης που δίνει ο Μαρξ στον ανθρωπισμό και την ανθρώπινη "ελευθερία".

Σε αντίθεση ,θα συμφωνούσα με την αυξανόμενη πλέον επιστημονική συμφωνία στις μαρξιστικές σπουδές, ότι τουλάχιστον από το 1844 και πιθανώς νωρίτερα,υπήρχε μόνος ένας Μαρξ,και αυτός ο Μαρξ,ο "ανθρωπιστής",στερέωσε τον στόχο που θα έψαχνε (ζητούσε) για την υπόλοιπη ζωή του:τον αποκαλυπτικό θρίαμβο του επαναστατικού κομμουνισμού.Υπό αυτήν την άποψη η αργότερη ενασχόληση του Μαρξ με τα οικονομικά του καπιταλισμού υπήρξε απλά μέσον για τον μηχανισμό,τον "νόμο της ιστορίας",που υποτίθεται ότι καθιστά έναν τέτοιο θρίαμβο,αναπόφευκτο.

Αλλά σε αυτήν την περίπτωση,καθίσταται ζωτικής σημασίας να ερευνήσουμε την φύση αυτού του υποτιθέμενου ανθρωπιστικού στόχου του κομμουνισμού,ποιό θα είναι το νόημα αυτής της "ελευθερίας",και αν το αποκρουστικό ποινικό μητρώο των μαρξιστικών-λενινιστικών καθεστώτων του 20ού αι. ήταν ξεκάθαρα στηριγμένο στην βασική μαρξιανή σύλληψη της ελευθερίας.

Ο Μαρξισμός είναι ένα θρησκευτικό πιστεύω.Αυτή η δήλωση έχει γίνει κοινή ανάμεσα στους επικριτές του Μαρξ,και μιας και ο Μαρξισμός είναι δεδηλωμένος εχθρός της θρησκείας,τέτοιο παράδοξο θα προσέβαλλε πολλούς Μαρξιστές,καθώς αμφισβητεί ευθέως τον υποτιθέμενα αναμφισβήτητο επιστημονικό υλισμό πάνω στον οποίον ο Μαρξισμός στηρίζεται.Στις ημέρες μας κατά αρκετά παράδοξο τρόπο,στην εποχή της "θεολογίας της απελευθέρωσης" και άλλων ερωτοτροπιών του Μαρξισμού και της Εκκλησίας,οι ίδιοι οι μαρξιστές είναι συχνά έτοιμοι να κάνουν την ίδια διακήρυξη.

Ασφαλώς,ένας προφανής τρόπος που ο Μαρξισμός λειτουργεί ως θρησκεία είναι το πόσο μακρυά θα φτάσουν οι μαρξιστές για να προστατεύσουν το σύστημά τους εναντίον εμφανών λογικών σφαλμάτων.Έτσι,όταν οι μαρξιανές προβλέψεις αποτυγχάνουν ακόμα και αν προέρχονται -υποτιθέμενα- από τους επιστημονικούς νόμους της ιστορίας,οι μαρξιστές φτάνουν πολύ μακρυά ώστε να αλλάξουν τους όρους της πρώτης πρόβλεψης.

Αξιοσημείωτο είναι το παράδειγμα του νόμου του Μαρξ για την εξαθλίωση της εργατικής τάξης υπό τον καπιταλισμό.Όταν είχε γίνει πλέον σαφές πως το επίπεδο ζωής των εργατών κάτω από τον βιομηχανικό καπιταλισμό ανέβαινε αντί να κατεβαίνει,οι μαρξιστές υποχώρησαν στην άποψη πως αυτό που ο Μαρξ εννοούσε "πραγματικά" με τον όρο εξαθλίωση δεν ήταν εξαθλίωση αλλά σχετική στέρηση.Ένα από τα προβλήματα με αυτήν την άμυνα υπαναχώρησης (οπισθοχώρησης) είναι ότι η εξαθλίωση υποτίθεται ότι θα ήταν η κινητήριος δύναμη της προλεταριακής επανάστασης,και είναι δύσκολο να φανταστούμε τους εργάτες να καταφεύγουν σε μια αιματηρή επανάσταση απλά και μόνο επειδή θα απολαμβάνουν ένα σκάφος ο καθένας ενώ οι καπιταλιστές πέντε ή έξη.

Ένα άλλο σημαντικό παράδειγμα ήταν η απάντηση πολλών μαρξιστών στην αναμφισβήτητη απόδειξη του Boehm-Bawerk ότι η labor theory of value δεν μπορεί να εφαρμοστεί για την τιμολόγηση των αγαθών στον καπιταλισμό.Και πάλι,η υπαναχωρητική απάντηση ήταν πως αυτό που ο Μαρξ "εννοούσε" (ήθελε να πει) δεν ήταν να εξηγήσει την θεωρία τιμών αλλά απλώς να τονίσει ότι οι εργατοώρες βάζουν ένα είδος μυστικής "αξίας" στα αγαθά,η οποία είναι όμως άσχετη με τον τρόπο λειτουργίας της καπιταλιστικής αγοράς.Εάν αυτό ήταν αληθές,τότε είναι δύσκολο να δούμε γιατί ο Μαρξ αφιέρωσε τόσο μεγάλο διάστημα από τη ζωή του σε μία ανεπιτυχή προσπάθεια να ολοκληρώσει το "Κεφάλαιο" και να λύσει το πρόβλημα αξίας (κόστους)-τιμής.

Ίσως ο καταλληλότερος σχολιασμός για τους αγχωμένους υπερασπιστές της θεωρίας της αξίας (value theory) του Μαρξ είναι αυτός του πάντα επίκαιρου και απολαυστικού Alexander Gray,που αγγίζει επίσης και μία άλλη παράμετρο του Μαρξ ως θρησκευτικού προφήτη:

"Το να παρατηρείς τον Boehm-Bawerk ή τον κο [H.W.B.] Joseph να σκιαγραφούν τον Μαρξ δεν είναι τίποτε άλλο από μία πεζή απόλαυση,γιατί αυτοί δεν είναι παρά πεζοί συγγραφείς,που είναι τόσο πεζοί ώστε να σκοντάφτουν στο απλό νόημα των λέξεων,χωρίς να συνειδητοποιούν πως αυτό που πραγματικά εννοούσε ο Μαρξ δεν έχει καμμία αναγκαστικά σχέση με αυτό που -αναμφίβολα- ο Μαρξ είπε.Το να κοιτάζεις τον Μαρξ περιτριγυρισμένο από τους φίλους του είναι παρόλαυτα μια χαρά πολύ διαφορετική.Γιατί είναι αρκετά σαφές πως κανείς απ' αυτούς δεν ήξερε τι όντως ο Μαρξ εννοούσε.Βρίσκονται σε αμφιβολία ακόμα και για το τι ακριβώς μιλούσε.Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ίδιος ο Μαρξ δεν ήξερε τι έκανε.

Συγκεκριμένα,δεν υπάρχει κανείς που μπορεί να μας πει τι σκεφτόταν ο Μαρξ όταν έγραφε τον όρο "αξία" (value).Το 'Κεφάλαιο' είναι με δυο λόγια,μια τριμερής πραγματεία,που αναπτύσσει την θεωρία της αξίας και τις πολλαπλές της εφαρμογές.Ακόμα και ο ίδιος ο Μαρξ ποτέ δεν καταδέχεται να πει τι εννοεί ως "αξία" (value),το οποίο είναι προφανώς αυτό που ψάχνει να βρει ο οποιοσδήποτε θα μελετούσε το έργο του".


Ασχολούμαστε με επιστήμη ('Wissenschaft'),με συνθήματα,με μύθους ή με μαγικές φράσεις;Ο Μαρξ έχει ειπωθεί,ήταν ένας προφήτης...και ίσως είναι αυτή η καλύτερη προσέγγιση.Για παράδειγμα,δεν δοκιμάζει κανείς στον Ιερεμία ή στον Ιεζεκιήλ τιςδοκιμασίες που θα υπέκειντο οι λιγότερο εμπνευσμένοι,καθημερινοί άνθρωποι΄.Ίσως το λάθος που έκανε ο κόσμος και οι περισσότεροι κριτικοί είναι ότι δεν προσέγγισαν αρκετά τον Μαρξ ως προφήτη -έναν άνθρωπο πάνω από την λογική,να λέει μυστηριώδεις και ακατανόητες λέξεις,τις οποίες ο κάθε ένας θα μπορούσε να ερμηνεύσει όπως θα επέλεγε.