Ο 'πράσινος' Πατριάρχης

Σε συνάντηση κοντά στην Κωνσταντινούπολη τον περασμένο Ιούνιο, η ειδική στους χιμπατζήδες Jane Goodall μίλησε για το σε κίνδυνο οικοσύστημα αυτών που η ίδια χαρακτήρισε ως "τους πιο κοντινούς μας συγγενείς".Υπογραμμίζοντας την εξελικτική σχέση, περιέγραψε την συνάντησή της με έναν γηραιό αρσενικό πίθηκο που είχε μια "ωραία λευκή γενειάδα".

Χαμογελώντας, γύρισε προς το μέρος του 72χρονου άνδρα στην μπροστινή σειρά και προσέθεσε: "Έμοιαζε αρκετά με την δική σας".

Ο άνδρας με την μακριά λευκή γενειάδα ήταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος ο Α', ο πνευματικός ηγέτης των ανά τον κόσμο Ορθοδόξων Χριστιανών. Κατά αγαθή τύχη είναι γνωστός για τους άνετους, προσηνείς του τρόπους και συνόδευσε το γέλιο που ακολούθησε.

Η προσήλωσή του όμως στον περιβαλλοντικό ακτιβισμό είναι πραγματικά σοβαρή, αποδίδοντάς του τον χαρακτηρισμό "ο Πράσινος Πατριάρχης". Έχει διακηρύξει πως η φροντίδα για το περιβάλλον είναι θρησκευτική επιταγή, και για περισσότερο από μια δεκαετία, έχει κάνει μια αξιόλογη προσπάθεια να φέρει σε επικοινωνία θεολόγους και φυσικούς επιστήμονες όπως την κα. Goodall για συζητήσεις και διαλέξεις.

Οι αναφορές αυτής της χρονιάς για εντυπωσιακό λυώσιμο των παγετώνων και για ακραίες ξηρασίες δίνουν νέα επικαιρότητα στα μηνύματα του Βαρθολομαίου για την υποβάθμιση του φυσικού κόσμου. Ενώ οικονομικοί επιστήμονες και πολιτικοί συστήνουν περισσότερη ανάπτυξη και κατανάλωση για να ξεπεραστούν οι οικονομικές κρίσεις, ο πατριάρχης επιμένει πως η πραγματική κρίση είναι πολιτιστική και πνευματική, και μπορεί να υπερπηδηθεί μόνο εάν απομακρυνθούμε από τον άκρατο υλισμό.

Όλα οι άνθρωποι, έχει δηλώσει, πρέπει να κάνουμε μία διάκριση "μεταξύ αυτών που θέλουμε και αυτών που χρειαζόμαστε".

Τον Σεπτέμβριο εξέδωσε μία αρκετά φορτισμένη εγκύκλιο όπου καλούσε όλους τους ορθοδόξους Χριστιανούς "να μετανοήσουμε για την αμαρτωλότητά μας" στο ότι δεν κάνουμε ό,τι χρειάζεται για να προστατεύσουμε τον πλανήτη. Η βιοποικιλότητα, "το έργο της θείας σοφίας", δεν δόθηκε στην ανθρωπότητα για να την καταχραστεί, έχει γράψει. Η ανθρώπινη κυριαρχία επί της γης δεν σημαίνει το δικαίωμα να παίρνει με πλεονεξία και να καταστρέφει τους πόρους της. Αναφέρθηκε ειδικά στους ισχυρούς της γης, λέγοντας πως χρειάζονται μια καινούργια νοοτροπία ώστε να σταματήσουν την καταστροφή του πλανήτη χάριν του κέρδους ή γενικά βραχυπρόθεσμων οφελών.

Άλλοι θρησκευτικοί ηγέτες, μεταξύ αυτών ο Πάπας Βενέδικτος ο ΙΣΤ', ο Δαλάι Λάμα και ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ, έχουν επίσης μιλήσει και κάνει έκκληση για υπεύθυνη χρήση της κτίσεως. Αλλά ο Βαρθολομαίος έχει πάει πιο μακρυά από τους περισσότερους. Κάποιοι θεολόγοι μάλιστα χαρακτηρίζουν αυτήν την στάση ως επαναστατική.

"Παραδοσιακά στον Χριστιανισμό, η αμαρτία ήταν αυτό που έκανες σε άλλους ανθρώπους", είπε ο Κάλλιστος Ware, επιφανής ορθόδοξος θεολόγος της Βρετανίας, "αλλά ο Βαρθολομαίος επέμεινε πως ό,τι κάνεις στα ζώα, στον αέρα, στη γη μπορεί να είναι και εφάμαρτο, όχι απλά λάθος, και αυτό ήταν μία σημαντική αλλαγή".

Αναλυτές τονίζουν πως η ενασχόληση του Βαρθολομαίου με τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι μέρος της προσπάθειάς του να εκσυγχρονίσει μία βαθειά συντηρητική εκκλησία που μπορεί να φαίνεται απόμακρη και απομονωμένη, με την προσοχή της στραμμένη κυρίως στα μακρά βυζαντινά τυπικά και στον μυστικισμό. Το να μιλά υπερασπιζόμενη την φύση ως δημιουργία Θεού ταιριάζει στην εκκλησιαστική διδασκαλία και ίσως, με αντίστοιχη βαρύτητα, όπως οι αναλυτές λένε, μπορεί να ξεπεράσει τις αντιζηλίες και τις εθνικιστικές τριβές μέσα στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Ως μία ομοσπονδία 15 ανεξάρτητων εθνικών εκκλησιών, δεν έχει την κεντρική εξουσία έντονη, όπως, ας πούμε, το Βατικανό.

Ακόμα ο θρόνος της Κωνσταντινουπόλεως, ιδρυμένος πριν 1700 χρόνια, κατέχει το πρωτείο για τα 300 εκατομμύρια ορθοδόξων χριστιανών σε όλον τον κόσμο. Ως "πρώτος μεταξύ ίσων" στην εκκλησία, ενεργεί ως αυτός που μπορεί να συγκαλέσει σε σύνοδο και να θέσει τα θέματα της συζήτησης.

Δεν εμπνέονται όμως όλοι οι προκαθήμενοι των εκκλησιών από τις προσπάθειές του να διαφωτίσει τους πιστούς για το περιβάλλον. "Ο πατριάρχης πηγαίνει ενάντια στα ειωθότα στην Ορθοδοξία σε αρκετά πράγματα", λέει ο π.Ιωάννης Χρυσαυγής, αρχιδιάκονος της εκκλησίας και σύμβουλος επί περιβαλλοντικών θεμάτων. "Πρέπει να το διακηρύττει και να το προωθεί συνεχώς".

Πάνω στο φέρρυ προς την Κων/πολη ο πατήρ Χρυσαυγής μάς έδειξε ένα δεσπόζον κτήριο στο ψηλότερο σημείο της Πριγκήπου. Πρώην ορφανοτροφείο, είχε κατασχεθεί από την τουρκική κυβέρνηση αλλά επεστράφη στην εκκλησία πρόσφατα. Ακόμα έρημο και εγκαταλελειμμένο, θα γίνει διαθρησκειακό κέντρο μελετών για το περιβάλλον αν ο Βαρθολομαίος τα καταφέρει.

"Θέλει κάτι μόνιμο", λέει ο π.Χρυσαυγής. "Όταν αποδημήσει, μπορεί να μην υπάρχει ακόμα τόσο ενδιαφέρον για το περιβάλλον μέσ' στο Πατριαρχείο".

Ο αντίκτυπος των ομιλιών του πατριάρχη και όλων αυτών των συνεδρίων είναι δύσκολο να υπολογισθεί. Μεγάλο ενδιαφέρον τράβηξε ένα νέο βιβλίο: το "Greening the Orthodox Parish" (Πρασινίζοντας την Ορθόδοξη Ενορία), λέει ο Frederick Krueger, ο Αμερικανός εκδότης του. Με υπότιτλο "Εγχειρίδιο για μια Χριστιανική Οικολογική Πράξη" και πρόλογο από τον πατρ. Βαρθολομαίο, καλύπτει θέματα θεολογίας, ειδικές λειτουργίες και προσευχές καθώς επίσης επιστημονικά πορίσματα και πρακτικές συμβουλές.

Αρκετά ορθόδοξα μοναστήρια και εκκλησίες στην ανατολική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εγκαταστήσει συστήματα ηλιακής ενέργειας τα τελευταία χρόνια.

Ανάμεσα σε αυτά και το μοναστήρι της Χρυσοπηγής στην Κρήτη, όπου οι μοναχές χρησιμοποιούν τα περιβαλλοντικά κείμενα του πατριάρχη και άλλων θεολόγων στην διδασκαλία τους.

"Όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι έρχονται στα μαθήματά μας", ανέφερε η μοναχή Θεοξένη, ηγουμένη της μονής, σε συνέδριο στην Χάλκη. "Έρχονται να βρουν νόημα. Αρκετοί φαίνεται να εμπνέονται από την οικολογία. Έχει αναπτυχθεί ταχύτατα τα τελευταία 10 χρόνια".

Marlise Simons, nytimes.com, Dec. 3, 2012




Σχόλιο: Αφ' ενός φυσικά και είναι απαραίτητη η ευαισθητοποίηση σε θέματα διατήρησης της φύσεως και συνακόλουθα της ποιότητας ζωής μας, γεννιούνται όμως κάποια προβλήματα:

1. Τί εννοούμε όταν λέμε 'οικολογία'; Την λογική εκμετάλλευση/διαχείριση/αξιοποίηση της φύσεως χάριν του κυριάρχου αυτής, ανθρώπου ή την απολυτοποίηση αυτής και την αντιμετώπισή της ως taboo;

2. Εκτός των πρακτικών θεμάτων, η απολυτοποίηση της φύσεως μήπως φανερώνει έναν υφέρποντα πανθεισμό; (Η κτίση ως Θεός, και όχι ως δημιούργημα, υπάρχουν άλλωστε στενά συνδεδεμένα τέτοια θρησκευτικά/φιλοσοφικά κινήματα με το 'οικολογικό κίνημα' -νεοπαγανισμός, ανατολικές θρησκείες, λατρεία της Γαίας κλπ).

3. Η Ορθόδοξη Εκκλησία ως προς το ανθρώπινο κομμάτι της δεν είναι τέλεια και χρειάζεται να δει ξανά κάποια θέματα, όμως μήπως πολιτικοποιείται αρκετά στην προσπάθειά της να αποδείξει ότι υπάρχει μία θέση και γι' αυτήν στον σύγχρονο κόσμο; (Ας λάβουμε υπ' όψιν και την λεπτή θέση του Πατριαρχείου ανάμεσα στο τουρκικό κράτος και τις άλλες ορθόδοξες εκκλησίες-Ρωσία, η οποία αιτιολογεί και πιθανή ανάγκη πολιτικών ελιγμών, όμως το βάζει στον πειρασμό της πολιτικής, ας μη ξεχνάμε πως και η εκκλησία της Ρώμης λόγω της πολιτικής καταστάσεως του πρώιμου Μεσαίωνος ανέλαβε κοσμικές και πολιτικές εξουσίες).

4. Στην προσπάθειά μας να κάνουμε το καλύτερο για το περιβάλλον μήπως μπορεί να διακινδυνέψουμε άλλες αξίες, βασικές για τον πολιτισμό και την πίστη μας, όπως την ελευθερία πέφτοντας σε έναν νέο ηθικισμό και 'κυνήγι μαγισσών';