Η θητεία του Μιτ Ρόμνευ στην Bain Capital θα έπρεπε να είναι το δυνατό χαρτί της προεκλογικής του εκστρατείας. Είναι ένας επιτυχημένος καπιταλιστής, και ο καπιταλισμός είναι ό,τι καλύτερο συνέβη ποτέ,όσον αφορά στην ,υλική, κατάσταση της ανθρωπότητας. Από την αρχή της Ιστορίας μέχρι και τον 18ο αι., όλες οι κοινωνίες παγκοσμίως ζούσαν στην φτώχεια, με μία πολύ μικρή εξαίρεση 'πλούτου' στα υψηλά τους στρώματα. Τότε ήρθε ο Καπιταλισμός και η Βιομηχανική Επανάσταση. Όπου, εν συνεχεία,επεκράτησε ο καπιταλισμός, ο εθνικός πλούτος άρχισε να αυξάνει και η φτώχεια να περιορίζεται, όπoυ αντιθέτως ο καπιταλισμός δεν επεκράτησε ως σύστημα κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης οι άνθρωποι παρέμειναν φτωχοί. Από τότε σε όποιο μέρος της Γης ο καπιταλισμός απορρίφθηκε, η φτώχεια έχει αυξηθεί.
Ο Καπιταλισμός έβγαλε τον άνθρωπο από την φτώχεια καθώς του έδωσε την δυνατότητα να δημιουργήσει 'αξία' και να δρέψει ο ίδιος τα κέρδη αυτής της αξίας. Ποιος θα ήταν λοιπόν ιδανικότερος για να γίνει πρόεδρος του σπουδαιότερου από τα καπιταλιστικά έθνη από έναν άνθρωπο που έγινε πλούσιος όντας ένας θαυμάσιος καπιταλιστής;
Παρ'όλ'αυτά δεν έχει λειτουργήσει μέχρι τώρα έτσι για τον κ. Ρόμνευ. Το 'καπιταλιστής' αντίθετα έχει γίνει κατηγορία που εκτοξεύεται εναντίον του. Η 'δημιουργική καταστροφή' που βρίσκεται στον πυρήνα μιας οικονομίας που αναπτύσσεται, θεωρείται ως κάτι κακό. Οι Αμερικανοί φαίνεται να υιοθετούν πλέον όλο και περισσότερο την φιλοσοφία που κράτησε για χιλιετίες τον πλανήτη μας στην φτώχεια. Εάν είσαι πλούσιος είναι επειδή έκανες κάποιον άλλον φτωχότερο.
Τί συνέβη και άλλαξε η διάθεση μιας χώρας τόσο πολύ από τo παραδοσιακό γι'αυτήν αγκάλιασμα της οικονομικής επιτυχίας;
Δύο σημαντικές αλλαγές στις οικονομικές συνθήκες συνέβαλαν σε αυτήν την αλλαγή διάθεσης. Η μία είναι η άνοδος του κλεπτοκρατικού καπιταλισμού. Μέρος του φαινομένου αυτού αποτελεί ο λεγόμενος 'παρεοκρατικός' καπιταλισμός, όπου οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κορυφή του συστήματος βοηθούν ο ένας τον άλλον εις βάρος όλων των άλλων μετόχων.
Αλλά παρ'όλ'αυτά το πρόβλημα του παρεοκρατικού καπιταλισμού (crony capitalism) είναι ασήμαντο συγκρινόμενο με την διαφθορά που παράγεται από το Κράτος. Στον σημερινό κόσμο οι εργασίες και η ίδια η δομή μιας επιχείρησης καθορίζονται από κανονισμούς, οι οποίοι αποφασίζονται από πολιτικούς (εκλεγμένους) και γραφειοκράτες (μη εκλεγμένους). Ως αποτέλεσμα έχουμε την διαφθορά σε τεράστια κλίμακα. Κάποιες φορές αυτή η διαφθορά είναι σε επίπεδο 'λιανικής',όπου,επί παραδείγματι,μια εταιρεία δημιουργεί συγκριτικό πλεονέκτημα μέσω της συνεργασίας με γραφειοκράτες ή πολιτικούς (βλέπε 'earmarks'). Σε άλλες -πάλι περιπτώσεις η διαφθορά βρίσκεται σε επίπεδο 'χονδρικής' (είναι μαζική,καθώς δημιουργεί μία βιομηχανικής κλίμακος δυνατότητα για κέρδος,η οποία δεν θα υπήρχε στην περίπτωση που δεν υφίσταντο οι κρατικές επιδοτήσεις και απαγορεύσεις (όπως έγινε για παράδειγμα με την χρήση της αιθανόλης ως καυσίμου κίνησης ή με τα χαμηλά ενυπόθηκα δάνεια για ανθρώπους που ήταν σχεδόν απίθανο να τα ξεπληρώσουν).
Ο διεφθαρμένος καπιταλισμός έχει γίνει ορατός πλέον στο ευρύ κοινό και σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα ορίζει την έννοια του καπιταλισμού στον νου του μέσου ανθρώπου.
Μία άλλη,σημαντική αλλαγή,στις αντικειμενικές συνθήκες είναι η δυνατότητα δημιουργίας,πλέον,ολόκληρων περιουσιών μέσω των χρηματοοικονομικών αγορών (χρηματιστήριο,διάφορα επενδυτικά προιόντα κλπ).Ήταν πάντα εύκολο για τους Αμερικανούς να συγχαίρουν τους ανθρώπους που έγιναν πλούσιοι δημιουργώντας προιόντα και υπηρεσίες τα οποία ο κόσμος ήθελα να αγοράσει.Γι'αυτόν τον λόγο ο Τhomas Εdison και ο Henry Ford υπήρξαν ήρωες του έθνους,έναν αιώνα πριν,και για τον ίδιο λόγο ως τέτοιος αναγνωρίστηκε και ο Steve Jobs,ο οποίος πέθανε τον προηγούμενο χρόνο.
Όταν ο μεγάλος πλούτος όμως αντί για αυτόν τον τρόπο,δημιουργείται απλά κάνοντας σωστές (έξυπνες) επιλογές αγοράς και πώλησης στα ταμπλώ των δεικτών,'μυρίζει' εσωτερική πληροφόρηση και εξεζητημένα χρηματοοικονομικά εργαλεία,δυνατότητες δηλαδή που δεν είναι εύκολα προσβάσιμες στους περισσότερους ανθρώπους, και διάφορα μαγικά τρυκ,τότε το καλό που αυτοί οι άνθρωποι έχουν κάνει στην διαδικασία για να γίνουν πλούσιοι είναι αμφισβητήσιμο.Φυσικά,τα πιθανά οφέλη,μιας ορθολογικότερης κατανομής των κεφαλαίων (σε παγκόσμια προφανώς κλίμακα) μπορεί να είναι τεράστια στην σύγχρονη σύνθετη οικονομική πραγματικότητα,είναι όμως αρκετά δύσκολο να εξηγηθούν με τρόπο απλό και πειστικό σε κάποιον που δεν έχει εμβαθύνει σε αυτά τα θέματα.Φαίνεται έτσι,στο μεγαλύτερο κομμάτι της κοινής γνώμης ωσάν να έχουμε κάποιους υπερβολικά πλούσιους ανθρώπους που δεν έχουν κάνει ουσιαστικά τίποτα που να δικαιολογεί τον πλούτο τους.
Οι αντικειμενικές αλλαγές στον καπιταλισμό,όπως εφαρμόζεται στις μέρες μας,σίγουρα έχουν συντελέσει τα μάλα ως προς την εχθρική διάθεση εναντίον του καπιταλισμού.Δεν μπορούν όμως,πάλι,να δικαιολογούν την απροθυμία και αυτών ακόμη των καπιταλιστών που απέκτησαν τον πλούτο τους ακολουθώντας τον παλιό τρόπο -κερδίζοντάς τον- στο να υπερασπισθούν εαυτούς.
Αυτή η διστακτικότητα οφείλεται και σε δύο άλλες αιτίες:πρώτον πολλοί εκ των σημερινών επιτυχημένων επιχειρηματιών είναι άνθρωποι με αριστερές πολιτικές πεποιθήσεις,οι οποίοι μπορεί να νοιώθουν ότι το έργο τους είναι δικαιολογημένο,δεν νοιώθουν όμως καθόλου συνδεδεμένοι με τον καπιταλισμό ως σύστημα και θεωρία ούτε καμμία ιδεολογική συγγένεια και σχέση με τους επιχειρηματίες που βρίσκονται στην άλλη άκρη του πολιτικού φάσματος.Επιπλέον,αυτοί οι 'καπιταλιστές της αριστεράς' είναι συγκεντρωμένοι στους τομείς που μετράνε περισσότερο.Οι περισσότερο προβεβλημένοι επιχειρηματίες του τομέα της υψηλής τεχνολογίας είναι κυρίως 'προοδευτικοί'.Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους που βρίσκονται στην βιομηχανία του θεάματος ή της ενημέρωσης.Ακόμα και ηγέτες του χρηματοοικονομικού τομέα ασπάζονται όλο και περισσότερο τις πολιτικές απόψεις του George Soros (κύριος χρηματοδότης του Ομπάμα και των 'προοδευτικών' [liberals] γενικώς).Είτε μετρηθεί με στοιχεία χρηματοδότησης είτε μετρήσουμε το πόσα μέλη του Κογκρέσσου προέρχονται από τις περιοχές όπου αυτοί ζουν,η ελίτ εστιάζει με την μεγαλύτερη ένταση στον πολιτισμό,είναι γεμάτη από ανθρώπους που ντρέπονται να χαρακτηρίσουν εαυτούς ως καπιταλιστές,και αυτό φαίνεται από τον πολιτιστικό αντίκτυπο που έχει αυτό στις δουλειές τους.
Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγων είναι ο διχασμός που έχει υποστεί στις ημέρες μας ο Καπιταλισμός από την αρετή.Ιστορικά,τα οφέλη και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την επαγγελματική επιτυχία ήταν πάντοτε άρρηκτα συνδεδεμένα.Βλέπουμε για παράδειγμα στα McGuffrie Readings,βιβλία με τα οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές παιδιών στην Αμερική να έχουν ένα πλήθος ιστοριών που πραγματεύονται την καινοτομία,τον επαγγελματικό κίνδυνο,την σκληρή δουλειά και την επιχειρηματικότητα ως αρετές ,αλλά άλλες τόσες είναι και οι ιστορίες που εξυψώνουν τις αρετές της αυτο-πειθαρχίας,της προσωπικής ακεραιότητος και της ευθύνης που (οφείλει να) έχει κάποιος προς όσους εξαρτώνται από αυτόν οικογενειακά ή επαγγελματικά.Η ελευθερία του να πράττεις και η σαφής ηθική υποχρέωση να δρας με συγκεκριμένους (ηθικά αποδεκτούς) τρόπους,θεωρούνταν ως οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος.Πλέον σε ένα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτή η θεώρηση έχει χαθεί.
Για να δεχθείς την έννοια της αρετής προυποτίθεται πως πιστεύεις ότι κάποιοι τρόποι συμπεριφοράς είναι σωστοί και κάποιοι άλλοι λανθασμένοι,πάντα και σε κάθε περίσταση.Αυτή η ξεκάθαρα κριτική θέση δεν είναι πλέον αποδεκτή στα αμερικανικά σχολεία,ούτε καν σε πολλά αμερικανικά σπίτια.Κατ'αντιστοιχίαν έχουμε δει την απαξίωση της έννοιας της ευθύνης (της αίσθησης ότι είσαι διαχειριστής-'οικονόμος' του πλούτου),η οποία ήταν κάποτε τόσο διαδεδομένη ανάμεσα στα πιο επιτυχημένα στοιχεία της κοινωνίας και η σχεδόν εξαφάνιση της αίσθησης αυτού του συνδυασμού,η οποία οδήγησε επιτυχημένους καπιταλιστές στο να υπακούουν σε ηθικούς (και όχι μόνο σε νομικούς) κανόνες δικαίου και συμπεριφοράς.Αρκετές σημαντικές παλαιότερες μορφές του χρηματοοικονομικού τομέα εμφανίστηκαν ενοχλημένες από το τι γινόταν στον συγκεκριμένο τομέα στο διάστημα που μας έφερε έως την κατάρρευση του 2008.Γιατί όμως οι ίδιοι ήταν τόσο σιωπηλοί τόσο πριν όσο και μετά την καταστροφή;Οι καπιταλιστές,οι οποίοι συμπεριφέρονταν με τιμιότητα και αυτοπεριορισμό δεν είχαν πλέον ούτε τα εργαλεία ούτε το λεξιλόγιο,ώστε να κηρύξουν τα δικά τους standards και να καταδικάσουν τους ανεύθυνους και μη τίμιους σημερινούς καπιταλιστές.
Έτσι λοιπόν φθάσαμε σε ένα σημείο όπου η αξιοπιστία του καπιταλισμού έχει τρωθεί αρκετά και χρειάζεται πλέον μία εξαρχής προσπάθεια ανάδειξης της εικόνας του,με επιχειρήματα.Αυτή η προσπάθεια έχει γίνει με έξοχα αποτελέσματα και κατά το παρελθόν,με το 'Capitalism and Freedom' του M.Friedman να είναι ίσως η πιο πετυχημένη και αγαπητή.Για να επιτύχει όμως μια τέτοια προσπάθεια στην σημερινή πολιτική κατάσταση χρειάζεται μία εκ του μηδενός επαναδιαπραγμάτευση των αρχών του καπιταλισμού με έναν τρόπο που οι Αμερικανοί όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων θα μπορούν να αποδεχθούν.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιουργήθηκαν ώστε να είναι ένα εύφορο έδαφος για την ευημερία του ανθρώπου.Τα μέσα προς επίτευξη αυτού του σκοπού ήταν η άσκηση της ελευθερίας και η επιδίωξη της ευτυχίας (pursuit of happiness).Ο καπιταλισμός είναι η οικονομική ελέυθερία.Η επιδίωξη της ευτυχίας (όπου ευτυχία ας νοήσουμε την κλασική έννοια της γενικής ικανοποίησης από την ζωή,η οποία διαρκεί και είναι ηθικά νομιμοποιημένη) ,εξαρτάται από την οικονομική ελευθερία κατά τον ίδιο ακριβώς βαθμό όσο εξαρτάται από την οποιαδήποτε άλλη μορφή ελευθερίας.
"Γενική ικανοποίηση από την ζωή,που διαρκεί και είναι ηθικά νομιμοποιημένη" μπορεί να προέλθει από ένα σχετικά μικρό πλαίσιο επιτευγμάτων,τα οποία μπορούμε να αποδώσουμε στις δικές μας πράξεις.Ο Arthur Brooks,συνάδελφος στο Ιντιτούτο American Enterprise,έχει χαρακτηρίσει τέτοιου είδους επιτεύγματα ως η 'επιτυχία που έχεις κατακτήσει' (earned success).
Η 'κατακτημένη επιτυχία' μπορεί να προέλθει από πράγματα όπως έναν επιτυχημένο γάμο,την σωστή ανατροφή των παιδιών,την καταξίωση στο πλαίσιο της κοινότητος ή την αφοσίωση στην (θρησκευτική) πίστη.Η κατακτημένη επιτυχία προκύπτει επίσης από επιτεύγματα στον οικονομικό τομέα,όπου ερχόμαστε και στο θέμα του καπιταλισμού.Το να βγάζεις τα προς το ζην για σένα και για την οικογένειά σου με τις δικές σου προσπάθειες είναι η πιο ουσιώδης πραγμάτωση της κατακτημένης επιτυχίας.Το να ξεκινάς επιτυχημένα μια επιχείρηση,δεν έχει σημασία ποσο μικρή,είναι μια πράξη που δημιουργεί κάτι εκ του μηδενός και η οποία φέρνει μια ικανοποίηση που πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τα χρήματα τα οποία μπορεί να σου αποδίδει.Το να βρεις δουλειά που δεν θα σου πληρώνει μόνο τους λογαριασμούς,αλλά θα απολαμβάνεις κιόλας,είναι μία κρίσιμα σημαντική πηγή για την κατακτημένη επιτυχία.
Το να μπορείς να βγάζεις τα προς το ζην,το να ξεκινήσεις μια επιχείρηση και να βρεις μια δουλειά που απολαμβάνεις,όλα αυτά εξαρτώνται από την ελευθερία σου να δρας στον οικονομικό τομέα.Αυτό που είναι δουλειά του κράτους και της κυβέρνησης να κάνει είναι να βοηθήσει ώστε να είναι εδραιωμένο το κράτος δικαίου,ούτως ώστε να μπορούν οι ελεύθερες και εθελοντικές συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων ως οικονομικών υποκειμένων να λαμβάνουν χώρα.Λίγο πιο επίσημα,το κράτος μπορεί να επιβάλει τους νόμους ενάντια στην χρήση της βίας,την εξαπάτηση και τις εγκληματικές συναλλαγές και να χρησιμοποιήσει το αστικό δίκαιο,ώστε να θέσει ποινές σε κάθε άτομο που με τις πράξεις του προκάλεσε ζημία σε άλλους.
Ο,τιδήποτε άλλο εκτός από αυτά,κάνει ένα κράτος εκ των πραγμάτων να περιορίζει την οικονομική ελευθερία του να δρας προς επιδίωξη της προσωπικής σου ευτυχίας.Προσωπικά,είμαι φιλελεύθερος (libertarian) και θα μπορούσα να πω ότι σχεδόν κανένας από αυτούς τους περιορισμούς δεν είναι νομιμοποιημένος.Απλά δες την αλήθεια:κάθε επέμβαση που ορθώνει εμπόδια για να ξεκινήσεις μια δουλειά,που κάνει ακριβότερο το να προσλάβεις και να απολύσεις,που δημιουργεί 'κλειστά' επαγγέλματα,που περιγράφει με εξαντλητικές λεπτομέρειες τις συνθήκες και τους χώρους εργασίας ή κατάσχει τα κέρδη (φορολόγηση),περιορίζει την ελευθερία και συνήθως κάνει πιο δύσκολο τόσο για εργοδότες όσο και για εργαζομένους το να κερδίσουν.Ίσως δεν χρειάζεται καν να είσαι libertarian για να δεις ότι κάθε νέα παρέμβαση πληροί αυτό το τεκμήριο:προσπαθεί να πετύχει κάτι,το οποίο το αστικό δίκαιο και οι μηχανισμοί επιβολής του νόμου απέναντι στην βία και την απάτη,δεν μπόρεσαν να επιτύχουν.
Εντέλει,άνθρωποι διαφορετικών πολιτικών αποχρώσεων,μπορούν να συμφωνήσουν ότι αυτό που συνέβη με έναν διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία 50 χρόνια έχει οδηγήσει σε ένα λαβυρινθώδες σύστημα κανονισμών,ένα παράλογο πτωχευτικό δίκαιο και ένα διεφθαρμένο φορολογικό σύστημα.Δραστική απλοποίηση και εκλογίκευση των συγκεκριμένων συστημάτων είναι δυνατή,με τρόπους μάλιστα,που ακόμα και οι μετριοπαθείς Δημοκρατικοί θα μπορούσαν να αποδεχθούν σε ένα λιγότερο πολωμένο πολιτικό περιβάλλον.
Για να ειπωθεί αλλιώς,θα πρέπει να αναβιώσει μια εθνική συμφωνία (consensus) που θα επιβεβαιώνει ότι ο καπιταλισμός εμπεριέχει τα τα καλύτερα και ουσιωδέστερα χαρακτηριστικά του αμερικανικού τρόπου ζωής.Ότι το να ελευθερώσουμε τον καπιταλισμό στο να κάνει αυτό που ξέρει με τον καλύτερο τρόπο,όχι μόνο θα δημιουργήσουμε εθνικό πλούτο και θα μειώσουμε την φτώχεια,αλλά θα επεκτείνουμε (ίσως και το πιο σημαντικό) την δυνατότητα των Αμερικανών να επιτύχουν την κατακτημένη επιτυχία,να κυνηγήσουν τα όνειρά τους,την ευτυχία.
Για να αναβιώσει,φυσικά,αυτή η εθνική συμφωνία, χρειάζεται να επιστρέψουμε στο λεξιλόγιο της αρετής όταν μιλάμε για τον καπιταλισμό.Ηθική ακεραιότητα,μια αίσθηση καταλληλότητας και ανησυχίας για όσους 'εξαρτώνται' από εμάς δεν είναι αξίες,που δεν είναι καλύτερες ή είναι χειρότερες από άλλες αξίες.Ιστορικά είναι βαθειά ριζωμένες στον αμερικάνικο καπιταλισμό.Εάν είναι απαραίτητο να υπενθυμίσουμε στην μεσαία και την εργατική τάξη ότι οι 'πλούσιοι' δεν είναι εχθροί τους,άλλο τόσο απαραίτητο είναι να υπενθυμίσουμε στους πιο επιτυχημένους ανάμεσά μας ότι έχουν υποχρεώσεις που δεν εξαντλούνται στο μέγεθος των φόρων που δίνουν.Η διαχείριση του πλούτου με αρχές μπορεί να αποκαταστήσει την κληρονομιά της ελευθερίας.Ενώ αντίθετα,η αδιαφορία τους προς αυτήν την κληρονομιά μπορεί να την καταστρέψει.
(ελεύθερη μετάφραση από το άρθρο του Charles Murray:Why Capitalism Has an Image Problem,
WSJ July 30,2012)
Παρ'όλ'αυτά δεν έχει λειτουργήσει μέχρι τώρα έτσι για τον κ. Ρόμνευ. Το 'καπιταλιστής' αντίθετα έχει γίνει κατηγορία που εκτοξεύεται εναντίον του. Η 'δημιουργική καταστροφή' που βρίσκεται στον πυρήνα μιας οικονομίας που αναπτύσσεται, θεωρείται ως κάτι κακό. Οι Αμερικανοί φαίνεται να υιοθετούν πλέον όλο και περισσότερο την φιλοσοφία που κράτησε για χιλιετίες τον πλανήτη μας στην φτώχεια. Εάν είσαι πλούσιος είναι επειδή έκανες κάποιον άλλον φτωχότερο.
Τί συνέβη και άλλαξε η διάθεση μιας χώρας τόσο πολύ από τo παραδοσιακό γι'αυτήν αγκάλιασμα της οικονομικής επιτυχίας;
Δύο σημαντικές αλλαγές στις οικονομικές συνθήκες συνέβαλαν σε αυτήν την αλλαγή διάθεσης. Η μία είναι η άνοδος του κλεπτοκρατικού καπιταλισμού. Μέρος του φαινομένου αυτού αποτελεί ο λεγόμενος 'παρεοκρατικός' καπιταλισμός, όπου οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κορυφή του συστήματος βοηθούν ο ένας τον άλλον εις βάρος όλων των άλλων μετόχων.
Αλλά παρ'όλ'αυτά το πρόβλημα του παρεοκρατικού καπιταλισμού (crony capitalism) είναι ασήμαντο συγκρινόμενο με την διαφθορά που παράγεται από το Κράτος. Στον σημερινό κόσμο οι εργασίες και η ίδια η δομή μιας επιχείρησης καθορίζονται από κανονισμούς, οι οποίοι αποφασίζονται από πολιτικούς (εκλεγμένους) και γραφειοκράτες (μη εκλεγμένους). Ως αποτέλεσμα έχουμε την διαφθορά σε τεράστια κλίμακα. Κάποιες φορές αυτή η διαφθορά είναι σε επίπεδο 'λιανικής',όπου,επί παραδείγματι,μια εταιρεία δημιουργεί συγκριτικό πλεονέκτημα μέσω της συνεργασίας με γραφειοκράτες ή πολιτικούς (βλέπε 'earmarks'). Σε άλλες -πάλι περιπτώσεις η διαφθορά βρίσκεται σε επίπεδο 'χονδρικής' (είναι μαζική,καθώς δημιουργεί μία βιομηχανικής κλίμακος δυνατότητα για κέρδος,η οποία δεν θα υπήρχε στην περίπτωση που δεν υφίσταντο οι κρατικές επιδοτήσεις και απαγορεύσεις (όπως έγινε για παράδειγμα με την χρήση της αιθανόλης ως καυσίμου κίνησης ή με τα χαμηλά ενυπόθηκα δάνεια για ανθρώπους που ήταν σχεδόν απίθανο να τα ξεπληρώσουν).
Ο διεφθαρμένος καπιταλισμός έχει γίνει ορατός πλέον στο ευρύ κοινό και σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα ορίζει την έννοια του καπιταλισμού στον νου του μέσου ανθρώπου.
Μία άλλη,σημαντική αλλαγή,στις αντικειμενικές συνθήκες είναι η δυνατότητα δημιουργίας,πλέον,ολόκληρων περιουσιών μέσω των χρηματοοικονομικών αγορών (χρηματιστήριο,διάφορα επενδυτικά προιόντα κλπ).Ήταν πάντα εύκολο για τους Αμερικανούς να συγχαίρουν τους ανθρώπους που έγιναν πλούσιοι δημιουργώντας προιόντα και υπηρεσίες τα οποία ο κόσμος ήθελα να αγοράσει.Γι'αυτόν τον λόγο ο Τhomas Εdison και ο Henry Ford υπήρξαν ήρωες του έθνους,έναν αιώνα πριν,και για τον ίδιο λόγο ως τέτοιος αναγνωρίστηκε και ο Steve Jobs,ο οποίος πέθανε τον προηγούμενο χρόνο.
Όταν ο μεγάλος πλούτος όμως αντί για αυτόν τον τρόπο,δημιουργείται απλά κάνοντας σωστές (έξυπνες) επιλογές αγοράς και πώλησης στα ταμπλώ των δεικτών,'μυρίζει' εσωτερική πληροφόρηση και εξεζητημένα χρηματοοικονομικά εργαλεία,δυνατότητες δηλαδή που δεν είναι εύκολα προσβάσιμες στους περισσότερους ανθρώπους, και διάφορα μαγικά τρυκ,τότε το καλό που αυτοί οι άνθρωποι έχουν κάνει στην διαδικασία για να γίνουν πλούσιοι είναι αμφισβητήσιμο.Φυσικά,τα πιθανά οφέλη,μιας ορθολογικότερης κατανομής των κεφαλαίων (σε παγκόσμια προφανώς κλίμακα) μπορεί να είναι τεράστια στην σύγχρονη σύνθετη οικονομική πραγματικότητα,είναι όμως αρκετά δύσκολο να εξηγηθούν με τρόπο απλό και πειστικό σε κάποιον που δεν έχει εμβαθύνει σε αυτά τα θέματα.Φαίνεται έτσι,στο μεγαλύτερο κομμάτι της κοινής γνώμης ωσάν να έχουμε κάποιους υπερβολικά πλούσιους ανθρώπους που δεν έχουν κάνει ουσιαστικά τίποτα που να δικαιολογεί τον πλούτο τους.Οι αντικειμενικές αλλαγές στον καπιταλισμό,όπως εφαρμόζεται στις μέρες μας,σίγουρα έχουν συντελέσει τα μάλα ως προς την εχθρική διάθεση εναντίον του καπιταλισμού.Δεν μπορούν όμως,πάλι,να δικαιολογούν την απροθυμία και αυτών ακόμη των καπιταλιστών που απέκτησαν τον πλούτο τους ακολουθώντας τον παλιό τρόπο -κερδίζοντάς τον- στο να υπερασπισθούν εαυτούς.
Ένας άλλος πολύ σημαντικός παράγων είναι ο διχασμός που έχει υποστεί στις ημέρες μας ο Καπιταλισμός από την αρετή.Ιστορικά,τα οφέλη και οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την επαγγελματική επιτυχία ήταν πάντοτε άρρηκτα συνδεδεμένα.Βλέπουμε για παράδειγμα στα McGuffrie Readings,βιβλία με τα οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές παιδιών στην Αμερική να έχουν ένα πλήθος ιστοριών που πραγματεύονται την καινοτομία,τον επαγγελματικό κίνδυνο,την σκληρή δουλειά και την επιχειρηματικότητα ως αρετές ,αλλά άλλες τόσες είναι και οι ιστορίες που εξυψώνουν τις αρετές της αυτο-πειθαρχίας,της προσωπικής ακεραιότητος και της ευθύνης που (οφείλει να) έχει κάποιος προς όσους εξαρτώνται από αυτόν οικογενειακά ή επαγγελματικά.Η ελευθερία του να πράττεις και η σαφής ηθική υποχρέωση να δρας με συγκεκριμένους (ηθικά αποδεκτούς) τρόπους,θεωρούνταν ως οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος.Πλέον σε ένα ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτή η θεώρηση έχει χαθεί.
Για να δεχθείς την έννοια της αρετής προυποτίθεται πως πιστεύεις ότι κάποιοι τρόποι συμπεριφοράς είναι σωστοί και κάποιοι άλλοι λανθασμένοι,πάντα και σε κάθε περίσταση.Αυτή η ξεκάθαρα κριτική θέση δεν είναι πλέον αποδεκτή στα αμερικανικά σχολεία,ούτε καν σε πολλά αμερικανικά σπίτια.Κατ'αντιστοιχίαν έχουμε δει την απαξίωση της έννοιας της ευθύνης (της αίσθησης ότι είσαι διαχειριστής-'οικονόμος' του πλούτου),η οποία ήταν κάποτε τόσο διαδεδομένη ανάμεσα στα πιο επιτυχημένα στοιχεία της κοινωνίας και η σχεδόν εξαφάνιση της αίσθησης αυτού του συνδυασμού,η οποία οδήγησε επιτυχημένους καπιταλιστές στο να υπακούουν σε ηθικούς (και όχι μόνο σε νομικούς) κανόνες δικαίου και συμπεριφοράς.Αρκετές σημαντικές παλαιότερες μορφές του χρηματοοικονομικού τομέα εμφανίστηκαν ενοχλημένες από το τι γινόταν στον συγκεκριμένο τομέα στο διάστημα που μας έφερε έως την κατάρρευση του 2008.Γιατί όμως οι ίδιοι ήταν τόσο σιωπηλοί τόσο πριν όσο και μετά την καταστροφή;Οι καπιταλιστές,οι οποίοι συμπεριφέρονταν με τιμιότητα και αυτοπεριορισμό δεν είχαν πλέον ούτε τα εργαλεία ούτε το λεξιλόγιο,ώστε να κηρύξουν τα δικά τους standards και να καταδικάσουν τους ανεύθυνους και μη τίμιους σημερινούς καπιταλιστές.
Έτσι λοιπόν φθάσαμε σε ένα σημείο όπου η αξιοπιστία του καπιταλισμού έχει τρωθεί αρκετά και χρειάζεται πλέον μία εξαρχής προσπάθεια ανάδειξης της εικόνας του,με επιχειρήματα.Αυτή η προσπάθεια έχει γίνει με έξοχα αποτελέσματα και κατά το παρελθόν,με το 'Capitalism and Freedom' του M.Friedman να είναι ίσως η πιο πετυχημένη και αγαπητή.Για να επιτύχει όμως μια τέτοια προσπάθεια στην σημερινή πολιτική κατάσταση χρειάζεται μία εκ του μηδενός επαναδιαπραγμάτευση των αρχών του καπιταλισμού με έναν τρόπο που οι Αμερικανοί όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων θα μπορούν να αποδεχθούν.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιουργήθηκαν ώστε να είναι ένα εύφορο έδαφος για την ευημερία του ανθρώπου.Τα μέσα προς επίτευξη αυτού του σκοπού ήταν η άσκηση της ελευθερίας και η επιδίωξη της ευτυχίας (pursuit of happiness).Ο καπιταλισμός είναι η οικονομική ελέυθερία.Η επιδίωξη της ευτυχίας (όπου ευτυχία ας νοήσουμε την κλασική έννοια της γενικής ικανοποίησης από την ζωή,η οποία διαρκεί και είναι ηθικά νομιμοποιημένη) ,εξαρτάται από την οικονομική ελευθερία κατά τον ίδιο ακριβώς βαθμό όσο εξαρτάται από την οποιαδήποτε άλλη μορφή ελευθερίας.
"Γενική ικανοποίηση από την ζωή,που διαρκεί και είναι ηθικά νομιμοποιημένη" μπορεί να προέλθει από ένα σχετικά μικρό πλαίσιο επιτευγμάτων,τα οποία μπορούμε να αποδώσουμε στις δικές μας πράξεις.Ο Arthur Brooks,συνάδελφος στο Ιντιτούτο American Enterprise,έχει χαρακτηρίσει τέτοιου είδους επιτεύγματα ως η 'επιτυχία που έχεις κατακτήσει' (earned success).
Η 'κατακτημένη επιτυχία' μπορεί να προέλθει από πράγματα όπως έναν επιτυχημένο γάμο,την σωστή ανατροφή των παιδιών,την καταξίωση στο πλαίσιο της κοινότητος ή την αφοσίωση στην (θρησκευτική) πίστη.Η κατακτημένη επιτυχία προκύπτει επίσης από επιτεύγματα στον οικονομικό τομέα,όπου ερχόμαστε και στο θέμα του καπιταλισμού.Το να βγάζεις τα προς το ζην για σένα και για την οικογένειά σου με τις δικές σου προσπάθειες είναι η πιο ουσιώδης πραγμάτωση της κατακτημένης επιτυχίας.Το να ξεκινάς επιτυχημένα μια επιχείρηση,δεν έχει σημασία ποσο μικρή,είναι μια πράξη που δημιουργεί κάτι εκ του μηδενός και η οποία φέρνει μια ικανοποίηση που πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τα χρήματα τα οποία μπορεί να σου αποδίδει.Το να βρεις δουλειά που δεν θα σου πληρώνει μόνο τους λογαριασμούς,αλλά θα απολαμβάνεις κιόλας,είναι μία κρίσιμα σημαντική πηγή για την κατακτημένη επιτυχία.
Το να μπορείς να βγάζεις τα προς το ζην,το να ξεκινήσεις μια επιχείρηση και να βρεις μια δουλειά που απολαμβάνεις,όλα αυτά εξαρτώνται από την ελευθερία σου να δρας στον οικονομικό τομέα.Αυτό που είναι δουλειά του κράτους και της κυβέρνησης να κάνει είναι να βοηθήσει ώστε να είναι εδραιωμένο το κράτος δικαίου,ούτως ώστε να μπορούν οι ελεύθερες και εθελοντικές συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων ως οικονομικών υποκειμένων να λαμβάνουν χώρα.Λίγο πιο επίσημα,το κράτος μπορεί να επιβάλει τους νόμους ενάντια στην χρήση της βίας,την εξαπάτηση και τις εγκληματικές συναλλαγές και να χρησιμοποιήσει το αστικό δίκαιο,ώστε να θέσει ποινές σε κάθε άτομο που με τις πράξεις του προκάλεσε ζημία σε άλλους.Ο,τιδήποτε άλλο εκτός από αυτά,κάνει ένα κράτος εκ των πραγμάτων να περιορίζει την οικονομική ελευθερία του να δρας προς επιδίωξη της προσωπικής σου ευτυχίας.Προσωπικά,είμαι φιλελεύθερος (libertarian) και θα μπορούσα να πω ότι σχεδόν κανένας από αυτούς τους περιορισμούς δεν είναι νομιμοποιημένος.Απλά δες την αλήθεια:κάθε επέμβαση που ορθώνει εμπόδια για να ξεκινήσεις μια δουλειά,που κάνει ακριβότερο το να προσλάβεις και να απολύσεις,που δημιουργεί 'κλειστά' επαγγέλματα,που περιγράφει με εξαντλητικές λεπτομέρειες τις συνθήκες και τους χώρους εργασίας ή κατάσχει τα κέρδη (φορολόγηση),περιορίζει την ελευθερία και συνήθως κάνει πιο δύσκολο τόσο για εργοδότες όσο και για εργαζομένους το να κερδίσουν.Ίσως δεν χρειάζεται καν να είσαι libertarian για να δεις ότι κάθε νέα παρέμβαση πληροί αυτό το τεκμήριο:προσπαθεί να πετύχει κάτι,το οποίο το αστικό δίκαιο και οι μηχανισμοί επιβολής του νόμου απέναντι στην βία και την απάτη,δεν μπόρεσαν να επιτύχουν.
Επίσης,άνθρωποι από ένα ευρύ φάσμα πολιτικών πεποιθήσεων μπορούν να αναγνωρίσουν ότι αυτές οι παρεμβάσεις κάνουν το μεγαλύτερο κακό κυρίως στα άτομα και τις μικρές επιχειρήσεις.Οι μεγάλες τράπεζες μπορούν,έστω και με μεγάλο κόστος,να αντεπεξέλθουν στα περίεργα γραφειοκρατικά εμπόδια του νόμου Dodd-Frank,πολλές μικρές τράπεζες αντιθέτως αδυνατούν.Οι μεγάλες πολυεθνικές μπορούν να κάνουν το ίδιο με τις χιλιάδες των κανονισμών που εκδίδονται κάθε χρόνο από τους ομοσπονδιακούς οργανισμούς,όπως την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA) ή την Διεύθυνση Εργασιακής Ασφάλειας και Υγείας (OSHA) και τις αντίστοιχές τους σε πολιτειακό επίπεδο.Αυτοί οι ίδιοι κανόνες είναι που μπορούν να διαλύσουν κυριολεκτικά τις μικρές επιχειρήσεις και τα άτομα που προσπαθούν να ξεκινήσουν μικρές επιχειρήσεις.
Εντέλει,άνθρωποι διαφορετικών πολιτικών αποχρώσεων,μπορούν να συμφωνήσουν ότι αυτό που συνέβη με έναν διαρκώς αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία 50 χρόνια έχει οδηγήσει σε ένα λαβυρινθώδες σύστημα κανονισμών,ένα παράλογο πτωχευτικό δίκαιο και ένα διεφθαρμένο φορολογικό σύστημα.Δραστική απλοποίηση και εκλογίκευση των συγκεκριμένων συστημάτων είναι δυνατή,με τρόπους μάλιστα,που ακόμα και οι μετριοπαθείς Δημοκρατικοί θα μπορούσαν να αποδεχθούν σε ένα λιγότερο πολωμένο πολιτικό περιβάλλον.
Για να ειπωθεί αλλιώς,θα πρέπει να αναβιώσει μια εθνική συμφωνία (consensus) που θα επιβεβαιώνει ότι ο καπιταλισμός εμπεριέχει τα τα καλύτερα και ουσιωδέστερα χαρακτηριστικά του αμερικανικού τρόπου ζωής.Ότι το να ελευθερώσουμε τον καπιταλισμό στο να κάνει αυτό που ξέρει με τον καλύτερο τρόπο,όχι μόνο θα δημιουργήσουμε εθνικό πλούτο και θα μειώσουμε την φτώχεια,αλλά θα επεκτείνουμε (ίσως και το πιο σημαντικό) την δυνατότητα των Αμερικανών να επιτύχουν την κατακτημένη επιτυχία,να κυνηγήσουν τα όνειρά τους,την ευτυχία.
Για να αναβιώσει,φυσικά,αυτή η εθνική συμφωνία, χρειάζεται να επιστρέψουμε στο λεξιλόγιο της αρετής όταν μιλάμε για τον καπιταλισμό.Ηθική ακεραιότητα,μια αίσθηση καταλληλότητας και ανησυχίας για όσους 'εξαρτώνται' από εμάς δεν είναι αξίες,που δεν είναι καλύτερες ή είναι χειρότερες από άλλες αξίες.Ιστορικά είναι βαθειά ριζωμένες στον αμερικάνικο καπιταλισμό.Εάν είναι απαραίτητο να υπενθυμίσουμε στην μεσαία και την εργατική τάξη ότι οι 'πλούσιοι' δεν είναι εχθροί τους,άλλο τόσο απαραίτητο είναι να υπενθυμίσουμε στους πιο επιτυχημένους ανάμεσά μας ότι έχουν υποχρεώσεις που δεν εξαντλούνται στο μέγεθος των φόρων που δίνουν.Η διαχείριση του πλούτου με αρχές μπορεί να αποκαταστήσει την κληρονομιά της ελευθερίας.Ενώ αντίθετα,η αδιαφορία τους προς αυτήν την κληρονομιά μπορεί να την καταστρέψει.
(ελεύθερη μετάφραση από το άρθρο του Charles Murray:Why Capitalism Has an Image Problem,
WSJ July 30,2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου