Χρειαζόμαστε την Θρησκειολογία;

Μια κριτική στην κριτική προσέγγιση της θρησκείας

Θρησκειολογία και Κριτική Θεωρία


Παρ' ότι η γνωριμία με άλλους πολιτισμούς και η μελέτη των θρησκειών είναι ένα ενδιαφέρον και ελκυστικό θέμα δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς πως η λεγόμενη επιστήμη της θρησκείας (Religionwissenschaft) αναπτύχθηκε ουσιαστικά στο περιβάλλον της αρνητικής κριτικής του χριστιανισμού. Οι θεμελιωτές της εμφορούνταν από αθειστικές ιδέες και θεωρούσαν την θρησκεία ως πλέον μη απαραίτητη ή και βλαβερή για την εξέλιξη του ανθρώπου καθώς πλέον αυτή θα αντικαθίστατο από την επιστήμη (Frazer).  Έτσι δεν είναι περίεργο που διαβάζοντας κανείς τις θεωρίες τους για την γέννηση και την ερμηνεία της θρησκείας την παρουσιάζουν τρόπον τινά ως κάτι παράδοξο, περίεργο, αφύσικο, που πρέπει να το εξετάσουμε, να το καταλάβουμε πλήρως και να (ώστε να) το εξορκίσουμε μια για πάντα από την ζωή μας. Αυτή η αίσθηση σε διακατέχει όταν μελετάς το έργο τους και την επιστημονική μελέτη της θρησκείας, που μάλλον δεν είναι και τόσο απόλυτα επιστημονική, αλλά ενέχει πολύ από ιδεολογία και ιδεολογικά κίνητρα. Και φυσικά ο Χριστιανισμός θεωρείται ως μία ακόμα θρησκεία. Καθώς ο Ορθός Λόγος, η επιστήμη και η αμφισβήτηση της θρησκείας γεννήθηκαν στην Ευρώπη επόμενον ήταν ο Χριστιανισμός να δεχθεί την μεγαλύτερη κριτική και προσπάθεια αποδόμησής του. Σταδιακά αυτό μπαίνοντας σε μία τάση αυτο-άρνησης και εαυτοφοβίας του δυτικού πολιτισμού φθάσαμε στο σημείο να εξαίρεται και να θεωρείται ως κάτι υψηλό που δεν μπορούμε μάλιστα να το κριτικάρουμε εμείς καθώς μπορεί να είμαστε προκατειλημμένοι από τον δικό μας πολιτισμό και να το αδικήσουμε, οτιδήποτε διαφορετικό, αρκεί και μόνο να μην είναι δυτικό και χριστιανικό.

Υπό το πρόσχημα της αντικειμενικής μελέτης της θρησκείας (και φυσικά ως τέτοια από τους ερευνητές θεωρείται και ο χριστιανισμός) υποβαθμίζεται η έννοια, η σημασία και η σπουδαιότητα της θρησκείας. Αντιμετωπίζεται περίπου ως μια ασθένεια  μια 'παραξενιά', αφ' υψηλού, από ανθρώπους που υποτίθεται ότι έχουν καταφέρει να περάσουν σε ένα πιο προχωρημένο επίπεδο σκέψης, το επιστημονικό. Από εκεί κατάγεται είναι η αλήθεια, και δεν μπορεί να απαλλαγεί από αυτό. Θεωρείται ως η αναπόδραστη εξέλιξη του ανθρώπου, ο άνθρωπος νοείται ως ένα ζώο, όπως τα άλλα, η ψυχή απλά ως έκφραση της ύλης, μέρος της ύλης. Διαφέρει από τα ζώα απλά στο ότι φτιάχνει κοινωνικούς θεσμούς, ιστορία κλπ, και όλα αυτά δεν έχουν όμως την καταγωγή τους σε κάποια εκ Θεού δημιουργία, κατ' εικόνα κλπ όπως στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση. αλλά είναι απλά αποτελέσματα μιας εξελικτικής διαδικασίας. Ο άνθρωπος νοείται ως προιόν μιας (τυχαίας) εξελικτικής διαδικασίας. Κάθε άλλο παρά ουδέτερη ιδεολογικά είναι αυτή η θεώρηση (Δύσκολα μπορούμε να μιλάμε ως εκ τούτου για μια καθαρά --δεν είναι-- επιστημονική προσέγγιση) . Πέφτει δηλαδή στο αμάρτημα που κατηγορεί την θρησκεία. Επιπλέον, αποδομεί το κάθε τι. Το κάθε τι έχει αξία μόνον ως περιθώριο της ιστορίας, δεν υπάρχει τίποτα άλλο αρχέτυπο, όλα είναι σχετικά, νοούνται και εξυπηρετούν μόνο συγκεκριμένες καταστάσεις σε συγκεκριμένη στιγμή, κοινωνικές-οικονομικές σχέσεις κλπ (θεωρία του Εποικοδομήματος). Δεν έχουν ως εκ τούτου μεγάλη σημασία για εμάς. Δεν υπάρχει άρα αντικειμενική αλήθεια ή τουλάχιστον ως εκ τούτου η ηθική είναι κάτι που το συμφωνούμε εμείς, ένας συσχετισμός δυνάμεως σε μια δεδομένη χρονική στιγμή κλπ (μαρξιανή/εγελιανή διαλεκτική, θέση-αντίθεση-σύνθεση). Για παράδειγμα δεν υπάρχει απόλυτη έννοια καλού η κακού. Η παιδεραστία ή ο κανιβαλισμός που σε κάθε υγιώς σκεπτόμενο πολιτισμένο δυτικό άνθρωπο προκαλούν αποστροφή, όταν κρίνεται στο περιβάλλον άλλων πολιτισμών δεν είναι κατ ανάγκην κάτι κακό αλλά μια ουδέτερη 'ετερότητα', και οφείλει να γίνεται αντικείμενο σεβασμού και μη κριτικής. Η διάκριση ανάμεσα σε καλό και κακό, σε ανώτερο και σε κατώτερο είναι πλαστή και πάντα γέννημα μιας προκατάληψης, αποικιοκρατική αντίληψη και είναι δημιούργημα της ύπαρξης εξουσιαστικών σχέσεων στην κοινωνία (εποικοδόμημα/θεωρία των τάξεων/καταπίεση). Φυσικά η οποιαδήποτε κριτική στον χριστιανισμό όσο αστήρικτη (ακόμα και βλακώδης) αν είναι τυχαίνει ενθουσιώδους υποδοχής από την προοδευτική (sic) ακαδημαική κοινότητα της μεταχριστιανικής Δύσης.

(ειρωνικό αλήθεια ότι τα πανεπιστήμια και η γνώση οφείλουν την ύπαρξη και την αρχή τους στην Εκκλησία, που διεφύλαξε τον πολιτισμό κατά τους σκοτεινούς χρόνους των βαρβαρικών επιδρομών και της πτώσεως της Ρώμης, όπως και κατά του Ισλάμ αργότερα.. Τα περισσότερα ιστορικά πανεπιστήμια της Ευρώπης έχουν αναπτυχθεί γύρω από μοναστήρια και καθεδρικούς).



Μάθημα α' εξαμήνου στις θεολογικές σχολές;

Ενδιαφέρον αντικείμενο, αλλά το μάθημα θεωρητικό σε υπερβολικό βαθμό. Υπάρχει σοβαρός λόγος να υπάρχει; και μάλιστα στο 1ο εξάμηνο;
σε τόσο εκτενή μορφή; Στην έτερη θεολογική σχολή της χώρας, στο ΕΚΠΑ, υπάρχει το μάθημα της Συγκριτικής Θρησκειολογίας και της Συγκριτικής Φιλοσοφίας της θρησκείας στο 7ο εξάμηνο! Ενώ υπάρχουν και τα μαθήματα της Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής θρησκείας και της Κοινωνιολογίας της Θρησκείας στο 1ο εξάμηνο, αλλά ως επιλεγόμενα! Την ίδια στιγμή στο ΑΠΘ μάς φορτώνεται από το 1ο εξάμηνο ένα μάθημα ουσιαστικά διπλό --Θρησκειολογία/Θεωρίες της Θρησκείας και Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής θρησκείας, σε ένα μάθημα που η συντριπτική πλειοψηφία δεν το περνάει και το κουβαλάει για αργότερα  --όχι και ό,τι καλύτερο να ξεκινάς από το 1ο έτος με δύσκολα χρεωστούμενα.. Μακάρι κάποια στιγμή το πρόγραμμα να εξορθολογιστεί γιατί δεν γίνεται να χτίζουμε μια πνευματική οικοδομή ξεκινώντας από 'βαθυστόχαστες' αναλύσεις και φιλοσοφίες προτού καν μάθουμε και κατακτήσουμε τα βασικά..


Ουσιαστικά το πεδίο δημιουργήθηκε και συντηρείται ως ένα προνομιακό πεδίο αποδόμησης και ακύρωσης έως και πολεμικής εναντίον του χριστιανισμού και της μοναδικής προσφοράς του στον ανθρώπινο πολιτισμό.

Εν τέλει, αν εξετάσει κανείς τόσο τις ρίζες της επιστήμης της θρησκειολογίας όσο και τον τρόπο που αυτή εκφράζεται σήμερα, θα δει ότι δυστυχώς καλώς ή κακώς δεν πρόκειται για μία αθώα παράθεση των διαφόρων θρησκειών με ουδέτερο και αντικειμενικό/απροκατάληπτο όσο γίνεται τρόπο αλλά μάλλον για μία προσπάθεια αποδόμησης γενικώς της έννοιας της θρησκείας (με την έμφαση συνήθως στον χριστιανισμό). Σαν ο άνθρωπος να πρέπει να γίνεται πάντα μια αναγωγή στα βασικά, στα απαραίτητα για την επιβίωση, στην ζωική του πλευρά, σαν ο άνθρωπος να αποτελεί αποκλειστικά έναν γαστρικό σωλήνα. Δεν είναι ίσως άσχετη και η πρακτική εφαρμογή και συνέπειες αυτού του τρόπου μελέτης της θρησκείας. Αντί να νοείται η χριστιανική παράδοση ως θεία αποκάλυψη ή έστω μία βασική συμβολή στον σύγχρονο πολιτισμό, πολεμείται και ζητείται να αντικατασταθεί από το παράλογο, μιας και δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, ούτε θρησκεία, αλλά ούτε και λόγος, αφού αν αρνηθούμε τον Θεό (την απολυτότητα) ακόμα και χάριν ενός ορθολογισμού, μοιραία θα καταλήξουμε στην άρνηση οποιασδήποτε αντικειμενικής πραγματικότητας ή αλήθειας ή ηθικής, ως εξουσιαστική έκφραση πάντοτε δήθεν, ενός συστήματος εξουσίας και καταπίεσης. Οι πρακτικές συνέπειες η αποσύνδεση από την πραγματικότητα,
πολύ φυσικά καταλήγουν να είναι μια ζωή χωρίς νόημα, (εική ζην), αναζήτηση παραδείσων σε εικονικές πραγματικότητες, ναρκωτικά, ηδονισμός, σχετικισμός, έλλειψη πατριωτισμού, αποδιάρθρωση της οικογένειας και των ανθρώπινων δεσμών και άλλα πολλά που τα βλέπουμε και τα ζούμε σήμερα...