Γιατί πάντα φταίνε οι ξένοι

Είμαστε μια παραδοσιακή κοινωνία. Με την κακή έννοια (τα καλά τα έχουμε αφήσει τα περισσότερα, είναι άλλωστε πιο εύκολος ο εκσυγχρονισμός προς το αρνητικό παρά προς το θετικό). Ως τέτοια, η κριτική μάς είναι κάτι πολύ δύσκολο. Είναι δύσκολο για τον Έλληνα να κάνει κριτική ας πούμε στην οικογένειά του. Κατ' επέκταση είναι δύσκολο να κάνουμε και αυτοκριτική ως έθνος. Σε κάθε κατηγορία εναντίον μας αντί να την εξετάσουμε, ενεργοποιούμε τα αντανακλαστικά μας και την αποκρούουμε.

Είναι κακό αυτό θα πει κανείς; Κατά μία έννοια η συνοχή της οικογένειας και της κοινωνίας είναι επιθυμητή. Όμως δεν μπορεί να είναι επιθυμητή πάση θυσία. Όταν το σύνολο στο οποίο ανήκεις σού ενσταλάζει θετικές αξίες αυτό είναι αναμφισβήτητα καλό, αν και πάλι το καλύτερο είναι να αποδεχτείς συνειδητά εσύ ο ίδιος την αξία αυτών των αξιών και όχι απλά να τις δεχθείς, παθητικά. Όταν όμως αυτό το σύνολο σου ενσταλάζει (και) αρνητικές αξίες θα πρέπει αυτές να τις δεχθείς απλά και μόνο επειδή σου τις έδωσε το σύνολο; Όχι. Εδώ είναι το αρνητικό της παραδοσιακής κοινωνίας. Ουσιαστικά θέτει πιο πάνω απ' όλα την επιβίωση της ομάδας, (το όνομα) της οικογένειας, του έθνους κλπ και όχι απόλυτες αξίες, όπως το τί είναι σωστό ή την ευτυχία και ευημερία των επιμέρους ατόμων που την αποτελούν. Αυτό είναι μια στρατηγική επιβίωσης χρήσιμη για τις προ-νεωτερικές κοινωνίες που δεν μπορεί όμως να συνεισφέρει σε πολλά πράγματα πέρα από τον σκοπό που εξυπηρετεί: την επιβίωση της ομάδας.

Το βλέπουμε αυτό στα χωριά: είναι πολλές φορές πιο σημαντικό να μη δει ο κόσμος ότι έχουμε κάποιο πρόβλημα, όχι το να λύσουμε το ίδιο το πρόβλημα. Έτσι μια οικογένεια μπορεί να έχει ένα διανοητικά ανάπηρο παιδί, το σημαντικό είναι να μην το δει ο κόσμος, καταλήγει έτσι η οικογένεια σε απίστευτη σκληρότητα προς ένα από τα μέλη της, το οποίο ουσιαστικά θυσιάζεται χάριν του κοινού καλού. Ή ένας σύζυγος μπορεί να απατάει την σύζυγο, θεωρείται όμως αρετή για την σύζυγο να κρατήσει το σπίτι της, χωρίς όμως να λαμβάνονται υπ όψιν καθόλου τα δικά της συναισθήματα ή το ότι η ευθύνη για την καταστροφή του γάμου της βαρύνει ουσιαστικά τον σύζυγο που μοιχεύει και όχι εκείνην.

Το βλέπουμε αυτό έντονα και στα τελευταία χρόνια της Κρίσης, να ανάγεται πλέον σε ένα άλλο επίπεδο. Η ενέργειά μας σπαταλιέται ως επί το πλείστον στο πώς θα δείξουμε το πόσο άδικο έχουν οι ξένοι που μας κατηγορούν, όχι στο να δούμε αν και τί κάναμε κάτι λάθος ως άτομα, ως ομάδες, ως έθνος. Στέκεται εδώ μια υποσυνείδητη πεποίθηση: εμείς δεν κάνουμε ποτέ λάθος, οι γονείς μας, οι ηγέτες μας.. πάντα κάτι οι άλλοι θα έκαναν και γι αυτό υποφέρουμε. Αυτή όμως είναι μία μη ρεαλιστική αντιμετώπιση, μια αντιμετώπιση που δεν είναι ώριμη και που δεν μπορεί να φέρει κάτι καλό. Είναι μια αντιμετώπιση loser. (Του στυλ μας αδίκησε η διαιτησία. Και όντως η διατησία μπορεί να σε αδίκησε, όμως το να επιλέξεις να τα ρίχνεις εκεί είναι μια στρατηγική διαχείρισης της ήττας, αν θέλεις πραγματικά να κερδίσεις μάλλον θα πρέπει να βρεις τρόπους να διαχειριστείς και τον παράγοντα διαιτησία, αφού βέβαια εξετάσεις αν όντως σε επηρέασε αρνητικά και δεν αποτελεί απλά δικαιολογία).

Μας είναι δύσκολο να κάνουμε αυτοκριτική γιατί έχουμε τόσο μπερδεμένο τον ψυχισμό μας με αυτά που έχουμε κάνει ή αυτά που πιστεύουμε (τα οποία μπορεί να είναι και λάθος). Μιλώντας κανείς με ανθρώπους από ισλαμικές χώρες το προσέχει αυτό: δεν μπορείς να πεις το ο,τιδήποτε έστω και λίγο αρνητικό για την θρησκεία τους ή για τα ήθη τους χωρίς να προσβληθούν (ακόμα και αν ο τρόπος σου είναι καθόλα ευγενικός). Έχουν τόσο συνδέσει υπαρξιακά αυτό που είναι με αυτό που κάνουν (ή πιστεύουν) και τον εαυτό τους επίσης με την ομάδα (ως μέρος της ομάδας, όχι μιας συνειδητής ομάδας αλλά μιας μήτρας που τους γέννησε και πάντα θα αποτελούν κομμάτι της) που ακόμα και η περίπτωση να θέσουν αυτά υπό κριτική είναι κάτι απαγορευτικό, τους φέρνει υπαρξιακό άγχος. Αυτός ο ανατολίτικος τρόπος σκέψης σ ένα βαθμό υπάρχει και σ' εμάς.

Όμως το αποτέλεσμα ποιό είναι με όλα αυτά; Δεν έρχεται πρόοδος. Γιατί η κριτική βοηθάει και θα έπρεπε να την κάνουμε για το ίδιο το καλό μας και όχι επειδή το λένε πχ οι άλλοι. Το ίδιο το συμφέρον μας μάς προστάζει να την κάνουμε. Το συμφέρον εξυπηρετείται με την λογική, όχι με την συναισθηματική αποφυγή. Το συναίσθημα μάς καθησυχάζει για λίγο (γι αυτό και είναι πιο εύκολο) αλλά δεν δίνει λύση σε κανένα από τα προβλήματά μας. Θα συνεχίσουμε να έχουμε τα προβλήματα και επειδή θα συνεχίσουμε να τα έχουμε, θα συνεχίσουμε να τα αποδίδουμε σε εξωτερικούς παράγοντες υπαρκτούς ή μη και έτσι θα απομακρυνόμαστε όλο και περισσότερο από την λύση τους. Και συν τοις άλλοις θα αντιμετωπίζουμε και την κριτική των άλλων που θα γίνεται όλο και πιο σκληρή. Είναι κι αυτό μέσα στο τίμημα: όταν δεν κάνεις εσύ ο ίδιος κριτική στον εαυτό σου θα υποχρεώνεσαι να ακούς την κριτική των άλλων. Προτιμώντας να αποφύγεις το μικρότερο κακό ουσιαστικά υποβάλλεις τον εαυτό σου στο μεγαλύτερο.