Δεν δημιούργησε ο Θεός το κακό

Το πρόβλημα του Κακού

Από πού λοιπόν προέρχονται οι ασθένειες; Από πού οι πρόωροι θάνατοι; Από πού οι καταστροφές; Τα ναυάγια; Οι πόλεμοι; Και όλα αυτά βεβαίως είναι κακά, λέγει ο άνθρωπος που θεωρεί τον Θεό αίτιο των κακών, και όλα είναι έργα του Θεού. Αφού λοιπόν έχουμε εμπλακεί σε αυτό το πολυσυζητημένο θέμα, ας προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε λογικά και με σαφήνεια.

Πρέπει στη σκέψη μας προκαταβολικώς να έχουμε ένα πράγμα: επειδή είμαστε δημιούργημα του αγαθού Θεού και χάρις σε αυτόν διατηρούμεθα στην ζωή, ο οποίος φροντίζει και για τις πιο μικρές λεπτομέρειες της ζωής προς το συμφέρον μας, δεν πρόκειται να πάθουμε κάτι εάν ο Ίδιος δεν το επιτρέψει. Οι θάνατοι προέρχονται βέβαια από τον Θεό (λόγω της αμαρτίας επέτρεψε ο Θεός την εισαγωγή του θανάτου στη ζωή μας), αλλά όμως ο θάνατος δεν είναι (μετά την Ανάσταση του Κυρίου βασικά) κακό, εκτός εάν εννοεί κάποιος τον θάνατο του αμαρτωλού, καθώς τον περιμένει η κόλαση. Και πάλι οι τιμωρίες στην κόλαση δεν έχουν ως αίτιο τον Θεό, αλλά εμάς τους ίδιους. Διότι αρχή και ρίζα της αμαρτίας είναι η ελευθερία και το αυτεξούσιον. Διότι θα μπορούσαν αυτοί που διαπράττουν το κακό να μην έχουν καμμία συνέπεια, αυτοί αφού πρώτα έγιναν όμως οι ίδιοι δούλοι της ηδονής και έτσι έπεσαν στην αμαρτία, ποια δικαιολογία θα μπορούσαμε να πούμε που να δείχνει ότι να μην είναι αυτοί οι ίδιοι αίτιοι των συμφορών τους; Ως κακό λοιπόν θεωρείται, αφ' ενός μεν προς την δική μας αντίληψη, αφ' ετέρου δε ως προς την καθ' αυτό φύσιν. Το φυσικό λοιπόν κακό εξαρτάται από μας, δηλαδή η αδικία, ο φθόνος, ο φόνος, οι ραδιουργίες και όλα τα σχετικά, με το να διαφθείρουν την ψυχή και να αμαυρώνουν το κάλλος της.

Αλλ' εάν βεβαίως ο Θεός είναι ανεύθυνος για τα κακά, τότε πώς έχει ειπωθεί ο λόγος "εγώ ο κατασκευάσας φως και ποιήσας σκότος, ποιών ειρήνην και κτίζων κακά" (Ησαίας 45,7); Για τον χριστιανό που κατανοεί το νόημα της Γραφής τίποτε από αυτά δεν συνιστά κατηγορία εναντίον του Θεού ότι είναι αίτιος και δημιουργός των κακών. Διότι αυτός που είπε "εγώ ο κατασκευάζων φως και ποιών σκότος" παρουσιάζει έτσι τον εαυτό του ως τον (μοναδικό) δημιουργό της κτίσεως, όχι κάποιου κακού. Για να μη νομίσεις λοιπόν πως άλλος είναι μεν ο αίτιος του φωτός και άλλος δε του σκότους, ονόμασε τον εαυτό του δημιουργό και ποιητή-κατασκευαστή όλων αυτών που φαίνονται αντίθετα μέσα στην κτίση, για να μη παρασυρθείς και ψάχνεις να βρεις άλλον δημιουργό του νερού, άλλον της γης άλλον του αέρα κοκ., για να αποτρέψει δηλαδή την ειδωλολατρία (πολυθεία) και την λατρεία της κτίσεως.

"Ποιεί δε ειρήνην και δημιουργεί κακά". Πράγματι σε ειρηνεύει όταν με την αγαθή διδασκαλία γαληνεύει τον νου σου και καταπραύνει τα πάθη της ψυχής σου. Κτίζει δε κακά, δηλ τα μεταποιεί και τα βελτιώνει ώστε παραμεριζόμενα καθότι κακά να μετέχουν στην φύση του καλού. Καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός..Όχι να δημιουργήσεις τώρα άλλην, αλλά να ξανακαινουργιώσεις αυτήν που έχω και έχει παλιώσει από την κακία. Έπειτα ακόμα και αν θεωρήσεις ως ειρήνη την απουσία του πολέμου και ως κακό τα δεινά που αυτός συνεπάγεται, μπορούμε να πούμε ότι και αυτά έχουν γίνει με την δίκαιη κρίση του Θεού, ο οποίος επιφέρει με τους πολέμους τις τιμωρίες σε αυτούς που τις αξίζουν (τις έχουν προκαλέσει δηλ με την ζωή τους). Ή μήπως είσαι φιλανθρωπότερος του Θεού και θα ήθελες ας πούμε να μην είχε κατακάψει τα Σόδομα μετά από όλα όσα (Γένεσις 19) οι κάτοικοί τους είχαν κάνει και εξακολουθούσαν να κάνουν; Ή να μην είχε καταστραφεί η Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους (70 μΧ) μετά το ανοσιούργημα που διέπραξαν οι Ιουδαίοι εναντίον του Κυρίου; Ώστε είναι δυνατόν κάποτε και μάλιστα δικαίως να επιβληθούν τα δεινά του πολέμου σε όσους τα αξίζουν.

Τώρα λοιπόν αφού γνωρίζεις ότι αυτά είναι τα είδη του κακού που προέρχονται από τον Θεό και τα έχεις ξεχωρίσει μέσα σου, και αφού γνωρίζεις καλά ποιό είναι το πραγματικώς κακόν, ότι είναι η αμαρτία, της οποίας το τέλος είναι η καταστροφή, αφ' ετέρου δε πως αυτό που φαίνεται ως κακό και δυσάρεστο είναι η παιδαγωγία του Θεού ώστε να αποτραπεί η αιώνια απώλεια, να σταματήσεις να γκρινιάζεις με τα σχέδια του Θεού. Γενικά δε να μη θεωρείς τον Θεό αίτιο της υπάρξεως του κακού, ούτε να φαντάζεσαι ότι το κακό έχει ιδίαν υπόσταση. Διότι η κακία δεν είναι κάτι που υπάρχει, όπως ας πούμε κάποιο ζώον, ούτε μπορούμε να θεωρήσουμε υπαρκτή την ουσία της. Διότι το κακό είναι η στέρηση του αγαθού. Το κακό δεν έχει ιδίαν ύπαρξη. Ούτε βεβαίως είναι αγέννητο, όπως διδάσκουν οι ασεβείς, οι οποίοι θεωρούν ως ισότιμη την πονηρή με την αγαθή φύση. Εάν και η μία και η άλλη όμως είναι άναρχες, τότε είναι ανώτερες από την γένεση, άρα υπάρχουν προαιωνίως. Αλλά ούτε είναι γεννητό το κακό. Διότι εάν όλα προέρχονται από τον Θεό, τότε πώς είναι δυνατόν το κακό να προέρχεται από το καλό; Στην Γένεση διαβάζουμε πως όλα έγιναν 'καλά λίαν'. Το κακό λοιπόν δεν εκτίσθη συγχρόνως με τα καλά. Αλλά παρόλαυτα βλέπουμε το κακό να υπάρχει και η ενέργειά του φανερώνεται στον κόσμο διάχυτη. Από πού τότε προέρχεται αυτό, εάν δεν είναι ούτε άναρχο ούτε έχει δημιουργηθεί από τον Θεό;

Ο Θεός έπλασε την ψυχή, όχι την αμαρτία. Η ψυχή ταλαιπωρήθηκε, αφού ξέφυγε από την φυσική της κατάσταση, το να είναι δηλαδή κοντά στον Θεό. Γιατί όμως γενικά η ψυχή είναι δεκτική και επιρρεπής στο κακό; Εξ αιτίας της αυτεξουσίου ορμής, η οποία αρμόζει κατ' εξοχήν στην λογική της φύση. Διότι αφού αποδεσμεύθηκε από κάθε αναγκαιότητα και έλαβε από τον Κτίστη ελεύθερη ζωή, λόγω του ότι δημιουργήθηκε κατά την εικόνα του Θεού, αντιλαμβάνεται μεν το αγαθό, το γνωρίζει και το εκτιμά, έχει όμως και την δυνατότητα να το απαρνηθεί, όποτε αυτή θελήσει.




(Παράφραση-Προσαρμογή από: Μ.Βασιλείου, Ότι ουκ έστιν αίτιος των κακών ο Θεός, ΕΠΕ, τόμος 7)